Welbevinden en Onderwijs: De Impact van Verwijzing en Terugverwijzing

Geplaatst op 10 juli 2024

De overgang van leerlingen tussen regulier en speciaal onderwijs heeft aanzienlijke gevolgen voor hun welbevinden. Uit onderzoek blijkt dat zorgleerlingen in het reguliere onderwijs vaak een lager welbevinden rapporteren dan hun tegenhangers in het speciaal onderwijs. Dit komt voornamelijk door sociale vergelijking, waar zorgleerlingen zichzelf vergelijken met gemiddelde leerlingen, wat kan leiden tot een negatiever zelfbeeld.

Context en Achtergrond

Met de invoering van passend onderwijs is het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs gedaald. Hierdoor worden leerlingen nu vaker terugverwezen naar het reguliere onderwijs. Voor de invoering van passend onderwijs was dit zeldzaam. Tegenwoordig is er een lichte stijging in de uitstroom van speciaal naar regulier onderwijs.

Welbevinden van Zorgleerlingen

Er zijn geen gerichte onderzoeksresultaten beschikbaar die het welbevinden van leerlingen meten die recent zijn overgestapt van speciaal naar regulier onderwijs of omgekeerd. Wel zijn er bevindingen die aangeven dat zorgleerlingen in het reguliere onderwijs een negatiever zelfbeeld hebben dan in het speciaal onderwijs. Dit wordt vooral veroorzaakt door sociale vergelijking. Leerlingen met specifieke leerstoornissen of gedragsmoeilijkheden voelen vaak dat ze achterblijven bij andere leerlingen in het reguliere onderwijs, wat hun zelfbeeld negatief beïnvloedt.

Sociale Vergelijking en Zelfbeeld

In het reguliere onderwijs vergelijken zorgleerlingen hun prestaties met die van hun klasgenoten, wat vaak resulteert in een negatiever zelfbeeld. Dit mechanisme speelt minder een rol in het voortgezet onderwijs, waar leerlingen vaak op een schooltype zitten dat beter aansluit bij hun cognitieve mogelijkheden. Zorgleerlingen met een licht verstandelijke beperking ervaren minder sociale vergelijking omdat ze beseffen dat ze anders zijn, wat hun zelfbeeld minder beïnvloedt.

Overgang van Regulier naar Speciaal Onderwijs

De overstap van regulier naar speciaal onderwijs kan door leerlingen als overweldigend en negatief worden ervaren, vooral in het basisonderwijs. Naarmate leerlingen ouder worden, wordt deze overgang positiever ervaren. Echter, leerlingen betreuren vaak dat deze ondersteuning niet eerder beschikbaar was.

Verdichtingsproblematiek

De invoering van passend onderwijs heeft geleid tot een zogenaamde verdichtingsproblematiek in het speciaal onderwijs. Meer leerlingen met lichtere zorgbehoeften gaan naar het reguliere onderwijs, terwijl leerlingen met zwaardere problematiek in het speciaal onderwijs achterblijven. Deze concentratie van zwaardere problematiek kan het welbevinden van deze leerlingen beïnvloeden, maar hierover zijn nog geen onderzoeksresultaten bekend.

Conclusies en Aanbevelingen

Het ontbreken van specifiek onderzoek naar het effect van de overstap tussen regulier en speciaal onderwijs op het welbevinden van leerlingen maakt het moeilijk om definitieve conclusies te trekken. De bevindingen over het welbevinden van zorgleerlingen in het algemeen zijn soms tegenstrijdig. Dit kan komen doordat veel onderzoek naar speciaal onderwijs kleinschalig en kwalitatief is, en omdat de onderzochte doelgroepen sterk variëren in de aard en het niveau van beperkingen.

Om een beter inzicht te krijgen in de beleving van leerlingen, is meer grootschalig en kwantitatief onderzoek nodig. Ook moet er aandacht worden besteed aan de vroege signalering en interventie van leerproblemen, wat betere kansen biedt voor een gunstige ontwikkeling van kinderen.

Geraadpleegde bronnen

• Boer, A. de, & Worp, L. van der. (2016). De impact van passend onderwijs op het SO/SBO en het VSO. Groningen. Verkregen op 19 april 2017 van https://www.passendonderwijs.nl/wp-content/uploads/2016/12/Rapport-De-impact-van-passend-onderwijs-op-het-SO-SBO-en-het-VSO-1.pdf.
• Harris, J. R. (2016). Analyzing the Dropout Phenomenon : A Qualitative Study on the Lived Early School Experiences of Students with Learning Disabilities and its Impact on High School Completion. University of California. Verkregen op 19 april van http://escholarship.org/uc/item/2mx331bx
• Informatiepunt Passend Onderwijs. (2017). Factsheet Speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs. Den Haag. Verkregen op 19 april van https://www.passendonderwijs.nl/wp-content/uploads/2017/01/Fatsheet-sbo-en-so.2.pdf
• Inspectie van het Onderwijs. (2017). De Staat van het Onderwijs - Onderwijsverslag 2015/2016. Utrecht. Verkregen op 19 april 2017 van https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2017/04/12/staat-van-het-onderwijs-2015-2016.
• Koopman, P., Ledoux, G., Karssen, M., Van der Meijden, A., & Petit, R. (2015). Vervolgmeting 1: Kengetallen Passend Onderwijs. Amsterdam. Verkregen op 19 april 2017 van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2015/06/12/vervolgmeting-1-kengetallen-passend-onderwijs
• Kroesbergen, E. H., Sontag, L., Van Steensel, R. C. M., Leseman, P. P. M., & Van Der Ven, S. H. G. (2010). Plaatsing van leerlingen met een beperking in het reguliere onderwijs: De ontwikkeling van schoolvaardigheden, competentiebeleving en probleemgedrag. Pedagogische Studien, 87(5), 350–366.  Verkregen op 19 april van http://www.pedagogischestudien.nl/download?type=document&identifier=616856
• NRO (2014). Programmering Evaluatie Passend Onderwijs. Den Haag. Verkregen op 19 april 2017 van https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2014/09/NRO-Programmering-Evaluatie-Passend-Onderwijs-Lange-Termijn.pdf
• Peetsma, T., Vergeer, M., Roeleveld, J., & Karsten, S. (2001). Inclusion in Education: Comparing pupils’ development in special and regular education. Educational Review, 53(2), 125–135. https://doi.org/10.1080/00131910125044 Verkregen op 19 april 2017 van https://emmaleathersenportfolio.wikispaces.com/file/view/Inclusion+in+Education-+comparing+pupils%E2%80%99+development+in+special+and+regular+education.pdf
• Ruijs, N. M., & Peetsma, T. T. D. (2009). Effects of inclusion on students with and without special educational needs reviewed. Educational Research Review, 4(2), 67–79. Verkregen op 19 april 2017 van http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1747938X09000189?showall%3Dtrue%26via%3Dihub
• Smeets, E., Veen, I. van der, Derriks, M., & Roeleveld, J. (2007). Zorgleerlingen en leerlingenzorg op de basisschool. SCO-Kohnstamminstituut-Amsterdam/ITS-Radboud Universiteit Nijmegen, 1–214. Verkregen op 19 april 2017 van  http://its.ruhosting.nl/publicaties/pdf/r1778.pdf
• Sontag, L., Reitsma, M., & Schipper, A. (2012). Van speciaal naar regulier onderwijs: Kenmerken van succesvolle plaatsing van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het regulier onderwijs. Verkregen op 19 april 2017 van http://www.speciaalgewoon.nl/docs/Van_speciaal_naar_regulier_onderwijs_literatuuroverzicht.pdf
• Kennisrotonde (2015). Relatie tussen moment van verwijzing naar speciaal (basis)onderwijs en succes in schoolloopbaan. Kennisrotonde Den Haag. Verkregen op 19 april 2017 van https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2016/05/009-Antwoord-Is-er-een-relatie-tussen-het-moment-van-verwijzing-naar-speciaal-onderwijs-2016-1.pdf