Voorspellers van succesvolle opstroom naar VWO voor Leerlingen met een HAVO-advies

Geplaatst op 11 juli 2024

Het identificeren van goede voorspellers voor succesvolle opstroom naar het vwo-niveau bij leerlingen met een havo-advies is een complex en grotendeels onontgonnen onderzoeksgebied. Het bieden van gelijke kansen aan alle leerlingen om hun potentieel te benutten, ongeacht hun initiële schooladvies, is een cruciale uitdaging binnen het Nederlandse onderwijssysteem. In deze context wordt onder "opstroom" verstaan dat een leerling uiteindelijk op een hoger onderwijsniveau terechtkomt dan oorspronkelijk geadviseerd door de basisschool.

Invloed van het Schooladvies en Cito-toetsresultaten

Hoewel er weinig specifiek onderzoek is gedaan naar opstroom van havo naar vwo, geven bestaande studies aan dat zowel het schooladvies als de Cito-eindtoets belangrijke voorspellers zijn voor de uiteindelijke onderwijspositie van een leerling in het vierde jaar van het voortgezet onderwijs. Leerlingen met een Cito-eindtoetsadvies dat hoger is dan hun schooladvies, blijken vaker door te stromen naar een hoger niveau. Dit effect wordt mogelijk veroorzaakt doordat de eindtoets een objectieve meting biedt van de capaciteiten van de leerling, los van de subjectieve inschattingen van de basisschooldocent.

Rapportcijfers als Voorspellers

In Nederland is er weinig bekend over de voorspellende waarde van rapportcijfers in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Internationaal onderzoek, vooral uit de Verenigde Staten, toont echter aan dat het gemiddelde rapportcijfer in de lagere jaren van het voortgezet onderwijs een goede voorspeller is voor toekomstig schoolsucces. Rapportcijfers geven een breed beeld van de prestaties van een leerling, waarbij niet alleen cognitieve vaardigheden maar ook inzet en werkhouding worden meegenomen.

Niet-cognitieve Factoren: Competentiemotivatie

Naast cognitieve factoren zoals rapportcijfers, spelen ook niet-cognitieve factoren een rol bij determinatiebeslissingen. Onder deze factoren vallen motivatie, doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen en werkhouding. Uit onderzoek blijkt dat competentiemotivatie, gemeten in groep 8 van de basisschool, een significante voorspeller kan zijn voor succesvolle opstroom in het voortgezet onderwijs. Competentiemotivatie verwijst naar de gerichtheid van een leerling om te leren en de stof te begrijpen, een houding die kan bijdragen aan betere prestaties op langere termijn.

Risico's van Over- of Onderschatting

Hoewel het nuttig kan zijn om naast rapportcijfers ook niet-cognitieve factoren mee te nemen bij determinatiebeslissingen, bestaat het risico op dubbelop tellen. Leraren verwerken namelijk vaak al aspecten zoals motivatie en inzet in hun beoordelingen. Hierdoor kan het extra meewegen van deze factoren leiden tot een vertekend beeld van het schoolsucces. Daarnaast zijn factoren zoals motivatie moeilijk objectief meetbaar, wat de kans op inschattingsfouten vergroot.

Sociaal-Economische Invloeden

Onderzoek wijst uit dat leerlingen uit hogere sociaal-economische milieus vaker succesvol opstromen dan hun leeftijdsgenoten uit lagere sociaal-economische milieus. Dit verschil kan worden toegeschreven aan verschillende vormen van ondersteuning buiten de school, zoals bijles en hulp van ouders. Het is daarom van belang dat determinatiebeslissingen zo objectief en op feiten gebaseerd mogelijk zijn, om eerlijke kansen te bieden aan alle leerlingen.

Beoordelingspraktijken en Hun Impact

Verschillen in toetspraktijken en normering tussen scholen kunnen een grote invloed hebben op de kansen van leerlingen om op te stromen. Een rapportcijfer voor een bepaald vak kan op de ene school anders geïnterpreteerd worden dan op een andere school, waardoor de voorspellende waarde van rapportcijfers voor toekomstige prestaties per school kan variëren. Scholen moeten daarom zelf bepalen welke minimale rapportcijfergemiddelden gehanteerd worden voor positieve determinatiebeslissingen. Hierbij is het belangrijk een balans te vinden tussen het bieden van kansen aan leerlingen en het voorkomen van afstroom.

Overwegingen bij Determinatiebeslissingen

Bij het nemen van determinatiebeslissingen moeten scholen rekening houden met de objectiviteit en betrouwbaarheid van de gebruikte gegevens. Rapportcijfers zijn belangrijk, maar leraren dienen zich bewust te zijn van hun eigen subjectieve invloeden bij het geven van cijfers. Een valide determinatieprocedure draagt bij aan kansengelijkheid en voorkomt dat leerlingen met potentieel onderpresteren vanwege een te lage initiële inschatting van hun capaciteiten.

Conclusie

Hoewel er beperkte gegevens beschikbaar zijn over specifieke voorspellers voor succesvolle opstroom van havo naar vwo, suggereren bestaande studies dat zowel hogere toetsadviezen als goede rapportcijfers belangrijke indicatoren kunnen zijn. Competentiemotivatie speelt ook een rol, maar het is essentieel dat deze niet dubbel meegeteld wordt bij determinatiebeslissingen. Scholen moeten streven naar objectieve en valide beoordelingspraktijken om alle leerlingen eerlijke kansen te bieden en de nadelen van vroege selectie te compenseren. Het vinden van de juiste balans tussen het bieden van kansen en het voorkomen van afstroom is daarbij cruciaal.

Geraadpleegde bronnen

• Allen, J.D. (2005). Grades as valid measures of academic achievement of classroom learning. The Clearing House, 78, 218–223.
• Bowers, A.J. (2011). What’s in a grade? The multidimensional nature of what teacher-assigned grades assess in high school. Educational Research and Evaluation, 17(3), 141–159.
• Byrnes, J. P., & Miller, D. C. (2007). The relative importance of predictors of math and science achievement: An opportunity–propensity analysis. Contemporary Educational Psychology, 32(4), 599–629.
• De Boer, H., Bosker, R.J., & Van der Werf, M.P.C. (2010). Sustainability of teacher expectation bias effects on long-term student performance. Journal of Educational Psychology, 102(1), 168-179.
• Drenth, P.J.D., & Sijtsma, K. (2006). Testtheorie. Inleiding in de theorie van de psychologische test en zijn toepassingen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
• Geiser, S., & Santelices, M. (2007). Validity of high-school grades in predicting student success beyond the freshman year: High-school record vs. standardized tests as indicators of four-year college outcomes. University of California, Berkeley Center for Studies in Higher Education Research & Occasional Paper Series: CSHE.6.07.
• Hoge, R.D., & Coladarci, T. (1989). Teacher based judgments of academic achievement: A review of the literature. Review of Educational Psychology, 59(3), 297-313.
• Inspectie van het Onderwijs (2020). Technisch rapport hoofdstuk voortgezet onderwijs. De Staat van het Onderwijs 2020. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
• Kennisrotonde (2017). In hoeverre is het gemiddeld eindexamencijfer van het vmbo-diploma een voorspeller voor schoolsucces in het havo? (KR.110). Den Haag: Kennisrotonde.
• Kennisrotonde (2018). Wat is de voorspellende waarde van leerling-resultaten in de onderbouw van het vo en daarop gebaseerde adviezen voor resultaten in de bovenbouw? (KR.420). Den Haag: Kennisrotonde.
• Kennisrotonde (2019). Wat is de invloed van doorstroom havo-vwo op studiesucces in vwo en wo? (KR. 599) Den Haag: Kennisrotonde.
• Korpershoek, H., Beijer, C., Spithoff, M., Naaijer, H. M., Timmermans, A. C., Van Rooijen, M., & Opdenakker, M-C. (2016). Overgangen en aansluitingen in het onderwijs: Deelrapportage 1: reviewstudie naar de po-vo en de vmbo-mbo overgang. Groningen: GION onderzoek/onderwijs.
• Korpershoek, H., Kuyper, H., & Van der Werf, M.P.C. (2006). Havo-5 en vwo-5 en de tweede fase: De bovenbouwstudie van VOCL’99. Groningen: GION.
• Kuyper, H., & Guldemond, H. (1997). Studievaardigheden en huiswerkgedrag in de bovenbouw van havo en vwo. Groningen: GION.
• Kuyper, H., Van der Werf, M.P.C., & Lubbers, M.J. (1999). Tussen basisvorming en studiehuis; de bovenbouwstudie van VOCL'93. Groningen: GION.
• Michels, B. (2006). Verschil moet er wezen. Een werkdocument over verschillen tussen havo en vwo-leerlingen in de tweede fase en handreikingen om daarmee om te gaan. Enschede: SLO.
• Naaijer, H. M., Spithoff, M., Osinga, M., Klitzing, N., Korpershoek, H., & Opdenakker, M-C. (2016). De overgang van primair naar voortgezet onderwijs in internationaal perspectief: Een systematische overzichtsstudie van onderwijstransities in relatie tot kenmerken van verschillende Europese onderwijsstelsels. Groningen: GION onderwijs/onderzoek.
• Paulick, I., Watermann, R., & Nückles, M. (2013). Achievement goals and school achievement: The transition to different school tracks in secondary school. Contemporary Educational Psychology, 38(1), 75–86.
• Rekers-Mombarg, L.T.M., Harms, G.J., & Van der Werf, M.P.C. (2009). Discrepanties tussen schoolexamen- en centraal examencijfers bij allochtone leerlingen. Omvang en verklaringen. Pedagogische Studiën, 86(6), 425-442.
• Scheltinga, P.A.M., Kuyper, H., Timmermans, A.C., & van der Werf, G.P.C. (2016). Dominant achievement goals across tracks in high school. Educational Psychology, 36(7), 1173-1195
• Sluijter, C. (1998). Toetsen en beslissen; toetsing bij doorstroombeslissingen in het voortgezet onderwijs. Arnhem: Cito.
• Sluijter, C. (2013). Selectie bij overgangen in het onderwijs. Een beknopte literatuurstudie. Arnhem: Cito.
• Timmermans, A.C., de Boer, H., Amsing, H.T.A., & Van der Werf, M.P.C. (2018). Track recommendation bias: Gender, migration background and SES bias over a 20-year period in the Dutch context. British Educational Research Journal, 44(5), 847-874.
• Timmermans, A.C., De Boer, H., & Van der Werf, M.P.C. (2016). An investigation of the relationship between teachers’ expectations and teachers’ perceptions of student attributes. Social Psychology of Education, 19(2), 217-240.
• Timmermans, A., Kuyper, H., & Van der Werf, G. (2013). Schooladviezen en onderwijsloopbanen: Voorkomen, risicofactoren en gevolgen van onder- en overadvisering. Groningen: GION/RUG Onderwijskunde.
• Timmermans, A. C., Van der Werf, M.P.C., & Rubie-Davies, C.M. (2019). The Interpersonal Character of Teacher Expectations: The Perceived Teacher-Student Relationship as Antecedent of Teacher Expectations. Journal of School Psychology, 73, 114-130.
• Van Aarsen, E., Roeleveld, J., & Luyten, J.W. (2013). Voorspellende waarde van LOVS toetsen voor schoolsucces. Utrecht: Oberon.
• Van der Lans, R., Van de Grift, W., & Van Veen, K. (2015). Beoordeling door docenten: Een analyse van de betrouwbaarheid van rapportcijfers. Pedagogische Studiën, 92(6), 362-379.
• Van Rooijen, M., Korpershoek, H., Vugteveen, J., & Opdenakker, M.-C. (2017). De overgang van het basis- naar het voortgezet onderwijs en de verdere schoolloopbaan. Pedagogische studiën, 94(2), 110-134.
• Westrick, P.A., Le, H., Robbins, S.B., Radunzel, J.M.R., & Schmidt, F.L. (2015). College Performance and Retention: A Meta-Analysis of the Predictive Validities of ACT® Scores, High School Grades, and SES. Educational Assessment, 20(1), 23–45.