De invloed van groepsgrootte op werkbeleving van docenten en de effecten op mbo-studenten

Geplaatst op 22 augustus 2024

De groepsgrootte in het onderwijs is een cruciale factor die invloed heeft op zowel de werkbeleving van docenten als de leerresultaten van studenten. Vooral in het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) kan de omvang van de klassen aanzienlijke gevolgen hebben voor de kwaliteit van het onderwijs en de algehele leerervaring. Dit artikel verkent hoe groepsgrootte de werkbeleving van docenten beïnvloedt en welke effecten dit heeft op de prestaties en ontwikkeling van MBO-studenten. We bieden ook aanbevelingen voor het optimaliseren van groepsgrootte om een effectieve leeromgeving te creëren.

Groepsgrootte en Werkbeleving van Docenten

1. Werkdruk en Stress

Een van de belangrijkste invloeden van groepsgrootte op de werkbeleving van docenten is de werkdruk. Grotere klassen betekenen vaak meer administratieve taken, beoordeling van werk en persoonlijke begeleiding van studenten. Dit kan leiden tot een verhoogd stressniveau en een verminderde werktevredenheid. Docenten in grote klassen ervaren vaak:

• Hogere Administratieve Lasten: Het beoordelen van meer studenten betekent meer tijd besteden aan administratie, wat de tijd voor lesvoorbereiding en professionele ontwikkeling kan verminderen.
• Uitdagingen in Gedragsmanagement: Grotere groepen kunnen leiden tot meer gedragsproblemen en moeilijker te beheren klassen, wat extra stress met zich meebrengt.

2. Kwaliteit van Interactie

De interactie tussen docenten en studenten kan afnemen in grotere klassen. In een kleinere groep is er meer ruimte voor persoonlijke aandacht en diepere interactie. Dit kan resulteren in:

• Beperkingen in Persoonlijke Begeleiding: In grotere klassen kunnen docenten minder tijd besteden aan individuele begeleiding, wat kan resulteren in minder gerichte ondersteuning voor studenten.
• Verminderde Feedback: De hoeveelheid feedback die studenten ontvangen kan afnemen, wat hun leerproces kan beïnvloeden.

3. Professionele Ontwikkeling

Docenten die werken met kleinere groepen kunnen meer tijd en energie steken in hun professionele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsstrategieën. In tegenstelling tot docenten in grotere klassen, die mogelijk meer gefocust zijn op het beheren van hun klassen, hebben docenten in kleinere groepen:

• Meer Tijd voor Innovatie: Docenten kunnen experimenteren met nieuwe onderwijsmethoden en strategieën zonder te worden afgeleid door de complexiteit van grote klassen.
• Betere Relaties met Studenten: Het opbouwen van sterke, ondersteunende relaties met studenten is eenvoudiger in kleinere groepen, wat de werktevredenheid en de algehele werkbeleving kan verhogen.

Effecten van Groepsgrootte op MBO-studenten

1. Leerresultaten en Academische Prestaties

Groepsgrootte heeft directe gevolgen voor de leerresultaten van MBO-studenten:

• Individuele Aandacht: In kleinere groepen kunnen docenten meer persoonlijke aandacht geven aan elke student, wat kan leiden tot betere academische prestaties en diepgaandere begrip van de lesstof.
• Ondersteuning en Begeleiding: Studenten in kleinere groepen krijgen vaak meer gerichte begeleiding, wat hen helpt bij het overwinnen van leerproblemen en het bereiken van hun doelen.

2. Betrokkenheid en Motivatie

De betrokkenheid en motivatie van studenten kunnen ook beïnvloed worden door de groepsgrootte:

• Actieve Deelname: Kleinere groepen bevorderen een hogere mate van actieve deelname en interactie, omdat studenten zich minder geremd voelen om vragen te stellen en deel te nemen aan discussies.
• Verhoogde Motivatie: De persoonlijke aandacht en ondersteuning in kleinere groepen kunnen de motivatie van studenten verhogen, doordat ze zich meer gewaardeerd en begrepen voelen.

3. Sociale Dynamiek en Groepsprocessen

De sociale dynamiek binnen de groep kan variëren afhankelijk van de groepsgrootte:

• Groepsdynamiek: In grotere groepen kunnen studenten minder gemakkelijk sociale contacten leggen en zich minder verbonden voelen met hun klasgenoten, wat invloed kan hebben op hun sociale ontwikkeling en samenwerking.
• Conflictbeheersing: Het managen van groepsconflicten kan uitdagender zijn in grotere klassen, wat de leeromgeving kan beïnvloeden.

Aanbevelingen voor Optimalisatie van Groepsgrootte

Om de effecten van groepsgrootte te optimaliseren en zowel de werkbeleving van docenten als de leerervaring van MBO-studenten te verbeteren, kunnen de volgende strategieën worden overwogen:

1. Flexibele Groepsindeling

• Groepsonderwijs: Overweeg het gebruik van groepsonderwijs waarbij studenten in kleinere groepen worden verdeeld voor bepaalde activiteiten of onderwerpen. Dit kan de interactie en persoonlijke aandacht verbeteren.
• Rotatiesystemen: Implementeer roterende groepen voor specifieke taken en projecten, waardoor studenten de kans krijgen om in verschillende groepsinstellingen te werken en te leren.

2. Ondersteuning voor Docenten

• Training en Professionele Ontwikkeling: Bied training aan voor docenten over effectieve klassenmanagementtechnieken en het omgaan met grotere groepen. Dit kan helpen om stress te verminderen en de kwaliteit van onderwijs te verbeteren.
• Hulpmiddelen en Technologie: Voorzie docenten van hulpmiddelen en technologieën die hen kunnen ondersteunen bij het beheren van grotere klassen en het verbeteren van de leerervaring.

3. Verbetering van Leeromgevingen

• Fysieke Ruimte: Zorg voor voldoende ruimte in klaslokalen om de impact van groepsgrootte te minimaliseren. Een goed ingerichte leeromgeving kan de negatieve effecten van grotere klassen helpen verzachten.
• Interactie Ruimtes: Creëer ruimtes waar studenten in kleinere groepen kunnen samenwerken en interactie hebben, wat de sociale en leerervaring kan bevorderen.

4. Evaluatie en Feedback

• Regelmatige Evaluaties: Voer regelmatig evaluaties uit van de groepsgrootte en de impact op de leerervaring. Verzamel feedback van zowel docenten als studenten om verbeterpunten te identificeren.
• Aanpassingen: Wees bereid om aanpassingen te maken op basis van evaluaties en feedback om de optimale groepsgrootte en leeromgeving te bereiken.

Voorbeelden van Succesvolle Aanpakken

Enkele onderwijsinstellingen hebben met succes maatregelen genomen om de effecten van groepsgrootte te optimaliseren:

1. Kleine Groepssessies: Scholen hebben kleinere groepssessies geïmplementeerd voor specifieke vakken of projecten, waardoor studenten meer persoonlijke aandacht en ondersteuning krijgen.
2. Ondersteuningsprogramma’s voor Docenten: Professionele ontwikkelingsprogramma’s en trainingssessies hebben docenten geholpen om beter om te gaan met grotere klassen en hun werkdruk te verlichten.
3. Flexibele Leeromgevingen: Door het creëren van flexibele en goed ingerichte leeromgevingen hebben scholen de impact van groepsgrootte verminderd en de leerervaring verbeterd.

Conclusie

De groepsgrootte speelt een belangrijke rol in zowel de werkbeleving van docenten als de leerresultaten van MBO-studenten. Grotere klassen kunnen leiden tot verhoogde werkdruk en minder persoonlijke aandacht voor studenten, wat invloed heeft op de kwaliteit van onderwijs en de motivatie van studenten. Door flexibele groepsindelingen, ondersteuning voor docenten, en verbetering van leeromgevingen kunnen onderwijsinstellingen de impact van groepsgrootte optimaliseren. Het implementeren van effectieve strategieën en het regelmatig evalueren van de groepsgrootte en leerervaring zijn cruciaal voor het bevorderen van een succesvolle leeromgeving en het verbeteren van de onderwijsresultaten.

Geraadpleegde bronnen

• Adriaens, S., Grinsven, V. van, Woud, L. van der & Westerik, H. (2016). Werkdruk in het basisonderwijs. Rapportage Werkdruk leerkrachten in het basisonderwijs. Utrecht: DUO Onderwijsonderzoek i.s.m. De Monitor (KRO-NCRV). Verkregen van http://www.duo-onderwijsonderzoek.nl/wp-content/uploads/2016/01/Rapportage-Werkdruk-Leerkrachten-PO-8-januari-2016-1.pdf.
• AOB/ITS (2013). Groep XXL. Nijmegen: ITS. Verkregen van http://www.aob.nl/doc/GroepXXL03102013.pdf.
• Brühwiler, C. & Blatchford, P. (2011). Effects of class size and adaptive teaching competency on classroom processes and academic outcome. Learning and Instruction, 21(2011), 95-108. Verkregen van http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959475209001157.
• Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1), 59-109. Verkregen van http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.3102/00346543074001059.
• Hattie, J.A.C. (2002). Classroom composition and peer effects. International Journal of Educational Research, 37(5) 449–481. Verkregen van http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0883035503000156.
• Hattie, J. (2005). The paradox of reducing class size and improving learning outcomes. International Journal of Educational Research, 43(6), 387–425. Verkregen van https://www.researchgate.net/publication/222510318_The_Paradox_of_Reducing_Class_Size_and_Improving_Learning_Outcomes.
• Imel, S. (1997). Adult learning in groups. Verkregen van http://library.educationworld.net/a1/a1-6.html.
• Imel, S. & Tisdell, E.J. (1996). The Relationship between Theories about Groups and Adult Learning Groups. In Imel, S. (ed.)(1996). Learning in Groups: Exploring Fundamental Principles, New Uses, and Emerging Opportunities. New Directions for Adult and Continuing Education no. 71 (pp. 15-24). San Francisco: Jossey-Bass.
• JOB (2016). JOB-Monitor. Amsterdam: JOB. Verkregen van http://www.jobmbo.nl/wp-content/uploads/2016/06/JOB-monitor-rapport-2016.v2-web.pdf.
• Kamerman, S. & Pelgrim, C. (2013). Een grote klas, is dat nou zo slecht? Verkregen van https://www.nrc.nl/nieuws/2013/08/13/een-grote-klas-is-dat-nou-zo-slecht-1283130-a881194.
• Kennisrotonde (2016a). Hebben klassen met meer dan dertig leerlingen een negatieve invloed op de ontwikkeling van kinderen, met name kleuters? En zijn er afspraken over het maximum aantal leerlingen? Kennisrotonde: Den Haag. Verkregen van https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/invloed-klassengrootte-op-ontwikkeling-van-kinderen/.
• Kennisrotonde (2016b). Wat is het effect van de grootte van een resultaatverantwoordelijk onderwijsteam in het mbo op de betrokkenheid van teamleden en de slagvaardigheid van het team? (KR.126). Kennisrotonde: Den Haag. Verkregen van https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/effect-grootte-resultaatverantwoordelijk-onderwijsteam-mbo/.
• Kirschner, P. (2014). Te volle klassen? Op 23/12/2016 verkregen van http://portal.ou.nl/web/pki/blog/-/blogs/23146418;jsessionid=E8BAAE407F3582878B6BA827BF353817?p_p_auth=m4WBOxjw.
• Onderwijsraad (2002). Toerusten = uitrusten. Werk en werkende in het onderwijs. Den Haag: Onderwijsraad. Verkregen van https://www.onderwijsraad.nl/upload/documents/publicaties/volledig/werkdruk.pdf.
• Scheerens, J., Luyten, H., Steen, R. & Luyten-de Thouars, Y. (2007). Review and meta-analyses of school and teaching effectiveness. Enschede: Universiteit Twente. Verkregen van https://www.utwente.nl/nl/bms/omd/Medewerkers/artikelen/scheerens/rev-meta-analysis2007.PDF.
• Springer, L., Stanne, M.E. & Donovan, S.S. (1999). Effects of Small-Group Learning on Undergraduates in Science, Mathematics, Engineering, and Technology: A Meta-Analysis. Review of Educational Research, 69(1), 21-51, verkregen van https://www.math.upenn.edu/~pemantle/active-papers/springer-stanne-donovan.pdf. Ook via http://www.jstor.org/stable/1170643.
• Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2016). Brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer, 20 januari 2016. Over groepsgrootte in het basisonderwijs. Referentie 878231. Verkregen van Https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2016/01/20/kamerbrief-over-de-groepsgrootte-in-het-basisonderwijs.
• Van den Berg, M.J.M. & Stolk, J.S.H. (1994). Is het je aanstelling of je instelling? Arbeidsorganisatie en werkdruk in de basiseducatie. Rotterdam: EUR/RISBO.
• Wilkinson, I.A.G. & Fung, I.Y.Y. (2002). Small-group composition and peer effects. International Journal of Educational Research, 37(5), 425–447.  Verkregen van http://ac.els-cdn.com/S0883035503000144/1-s2.0-S0883035503000144-main.pdf?_tid=28467d30-a024-11e6-ae22-00000aab0f01&acdnat=1477998963_e696e95673e9c22211f9837e5f37ab6f.

¹ Studenten worden wel bevraagd op zaken als hun tevredenheid over onderwijsfaciliteiten, over het contact met docenten, over afwisseling tussen zelfstandig werken en werken in groepen, en over de mate waarin rekening wordt gehouden met studenten met een beperking (JOB, 2016).
² Zij spreken over schoolgrootte en student-docent-ratio, waarbij de laatste gezien kan worden als een indicator voor de gemiddelde groepsgrootte.