Het verband tussen handschriftproblemen en leesproblemen: effectieve schrijfoefeningen voor verbetering

Geplaatst op 15 augustus 2024

In het onderwijs speelt handschrift een cruciale rol bij het leren lezen en schrijven. Hoewel de digitale wereld steeds prominenter wordt, blijft handschrift een fundament voor cognitieve ontwikkeling en communicatie. Problemen met handschrift kunnen niet alleen de schriftelijke communicatie beïnvloeden, maar ook leiden tot leesproblemen. Dit artikel onderzoekt de relatie tussen handschriftproblemen en leesproblemen, en biedt praktische schrijfoefeningen en strategieën die kunnen helpen bij het verbeteren van beide vaardigheden.

Het Verband Tussen Handschrift en Leesvaardigheid

1. Handschriftproblemen en Cognitieve Ontwikkeling

Handschriftproblemen kunnen voortkomen uit diverse factoren, zoals motorische onvolwassenheid, visueel-motorische problemen of dysgrafie. Deze problemen kunnen de leesvaardigheid beïnvloeden doordat de basisvaardigheden voor schriftelijke communicatie verstoord worden.

• Motorische Vaardigheden: Het ontwikkelen van vloeiende motorische vaardigheden is essentieel voor een leesbare handschrift. Problemen met fijne motoriek kunnen leiden tot onleesbare letters en woorden, wat het lezen en schrijven bemoeilijkt.

• Visueel-Motorische Integratie: De vaardigheid om visuele informatie te koppelen aan motorische acties speelt een rol in zowel lezen als schrijven. Problemen met visueel-motorische integratie kunnen leiden tot moeite met het correct vormen van letters en het interpreteren van geschreven tekst.

2. De Invloed van Handschrift op Leesvaardigheid

Een slecht ontwikkeld handschrift kan leiden tot leesproblemen om de volgende redenen:

• Letterherkenning: Als leerlingen moeite hebben met het correct vormen van letters, kan dit invloed hebben op hun vermogen om deze letters te herkennen tijdens het lezen.

• Leesbegrip: Onleesbaar handschrift kan het lezen en begrijpen van eigen geschreven teksten bemoeilijken, wat op zijn beurt het algehele leesbegrip kan verminderen.

• Zelfvertrouwen: Problemen met handschrift kunnen leiden tot een gebrek aan vertrouwen in de eigen schrijf- en leesvaardigheden, wat kan resulteren in verminderde motivatie en prestatie op school.

Effectieve Schrijfoefeningen om Handschrift- en Leesproblemen aan te Pakken

Om handschriftproblemen en de bijbehorende leesproblemen te verhelpen, kunnen verschillende schrijfoefeningen worden ingezet. Deze oefeningen zijn gericht op het verbeteren van motorische vaardigheden, visueel-motorische integratie en algemene schrijfcapaciteit.

1. Oefeningen voor Fijne Motoriek

Fijne motoriek speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van een leesbaar handschrift. Oefeningen die gericht zijn op het versterken van de fijne motorische vaardigheden kunnen de handschriftcapaciteiten verbeteren.

• Klei- en Play-Doh-Oefeningen: Laat leerlingen letters en cijfers vormen met klei of Play-Doh. Dit helpt bij het ontwikkelen van de spierreeksen die nodig zijn voor het schrijven.

• Tekenen en Kleurplaten: Activiteiten zoals tekenen en inkleuren helpen bij het verbeteren van hand-oogcoördinatie en de controle over de pen.

• Grip Oefeningen: Het versterken van de hand- en vingergrip kan door middel van oefeningen zoals het knijpen in een stressbal of het gebruiken van griptrainingstools.

2. Oefeningen voor Visueel-Motorische Integratie

Visueel-motorische integratie is cruciaal voor het correct vormen van letters en cijfers. Oefeningen die zich richten op het verbeteren van deze integratie kunnen zowel handschrift- als leesvaardigheid bevorderen.

• Traceren en Schrijven op Rijen: Gebruik werkbladen met getraceerde letters en cijfers. Leerlingen kunnen de letters volgen en vervolgens oefenen met het schrijven van deze letters op lijnpapier.

• Visuele Zoekopdrachten: Activiteiten zoals het vinden van verschillen tussen twee vergelijkbare afbeeldingen kunnen helpen bij het verbeteren van visuele perceptie en aandacht voor detail.

• Letters en Cijfers in Zand of Rijst: Laat leerlingen letters en cijfers schrijven met hun vingers in zand of rijst. Dit helpt bij het ontwikkelen van motorische herinneringen voor het vormen van letters.

3. Oefeningen voor Handwriting in Context

Oefeningen die de schrijfvaardigheden in context brengen kunnen helpen bij het versterken van zowel de lees- als schrijfcapaciteiten.

• Dagboek Schrijven: Moedig leerlingen aan om dagelijks een dagboek bij te houden. Dit bevordert regelmatig schrijven en helpt bij het ontwikkelen van een persoonlijke schrijfstijl.

• Schrijven van Briefen of Verhalen: Laat leerlingen korte brieven of verhalen schrijven. Dit helpt bij het toepassen van handschriftvaardigheden in een zinvolle context en bevordert creatief schrijven.

• Lezen en Kopiëren: Laat leerlingen teksten lezen en vervolgens overtypen of kopiëren. Dit helpt bij het verbeteren van zowel leesbegrip als handschrift door het repetitief oefenen van lettervormen.

4. Digitale Hulpmiddelen en Technologie

Digitale hulpmiddelen kunnen een aanvulling zijn op traditionele schrijfoefeningen en bieden interactieve manieren om handschrift- en leesproblemen aan te pakken.

• Schrijfapps: Er zijn diverse apps beschikbaar die zijn ontworpen om handschriftvaardigheden te verbeteren door middel van interactieve en speelse oefeningen.

• Digitale Whiteboards: Het gebruik van digitale whiteboards voor het schrijven van letters en woorden kan helpen bij het verbeteren van de schrijfcoördinatie en het leesbegrip.

• Online Lees- en Schrijfplatforms: Platforms die lezen en schrijven combineren kunnen leerlingen ondersteunen door middel van gepersonaliseerde oefeningen en feedback.

Strategieën voor Onderwijsprofessionals

Om de effectiviteit van schrijfoefeningen te maximaliseren, kunnen onderwijsprofessionals de volgende strategieën toepassen:

1. Individuele Begeleiding en Evaluatie

Het is belangrijk om de voortgang van elke leerling individueel te evalueren en gerichte begeleiding te bieden. Dit kan door middel van regelmatige evaluaties en het aanpassen van oefeningen aan de specifieke behoeften van elke leerling.

2. Integratie in het Curriculum

Incorporeren van handschrift- en leesoefeningen in het dagelijkse curriculum zorgt ervoor dat deze vaardigheden regelmatig worden beoefend. Dit helpt bij het creëren van een geïntegreerde benadering van lees- en schrijfonderwijs.

3. Ouderbetrokkenheid

Ouders kunnen worden aangemoedigd om thuis handschrift- en schrijfoefeningen te ondersteunen. Door hen bewust te maken van de oefeningen en hen te voorzien van middelen en tips, kunnen ouders bijdragen aan de ontwikkeling van hun kinderen.

4. Professionele Ontwikkeling

Onderwijsprofessionals moeten regelmatig training en bijscholing volgen over de nieuwste methoden en technologieën voor het verbeteren van handschrift en leesvaardigheid. Dit zorgt ervoor dat zij effectieve en up-to-date benaderingen kunnen toepassen.

Conclusie

Handschriftproblemen kunnen aanzienlijke invloed hebben op de leesvaardigheid van leerlingen, maar door gerichte schrijfoefeningen en strategische benaderingen kunnen deze problemen effectief worden aangepakt. Oefeningen gericht op fijne motoriek, visueel-motorische integratie, en contextueel schrijven spelen een cruciale rol in het verbeteren van zowel handschrift als leesvaardigheid.

Door het gebruik van digitale hulpmiddelen, regelmatige evaluatie, en betrokkenheid van ouders kunnen onderwijsprofessionals een ondersteunende omgeving creëren die de ontwikkeling van lees- en schrijfvaardigheden bevordert. Het investeren in deze vaardigheden is een belangrijke stap richting het versterken van de algehele academische prestaties en het welzijn van leerlingen.

Het verbeteren van handschrift en leesvaardigheid vereist een holistische en gepersonaliseerde aanpak, waarbij zowel traditionele als innovatieve methoden worden ingezet om de leerbehoeften van elke leerling te vervullen.

Geraadpleegde bronnen

• Adi-Japha, E. Landau, Y. E., Frenkel, L., Teicher, M., Gross-Tur, V. & Shalev, R. S. (2007). ADHD and dysgraphia: underlying mechanisms. Cortex, 43, 700-709. doi: 10.1016/S0010-9452(08)70499-4. Verkegen van: http://u.cs.biu.ac.il/~eni/Adi-Japha.pdf
• Döhla, D. & Heim S. (2016). Developmental dyslexia and dysgraphia: What can we learn from the one about the other? Frontiers in Psychology, 6, 2045. doi: 10.3389/fpsyg.2015.02045. Verkegen van: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4726782/pdf/fpsyg-06-02045.pdf
• Feder, K.P., & Majnemer, A. (2007). Handwriting development, competency, and intervention. Developmental Medicine & Child Neurology, 49(4), 312-317. Verkegen van: http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-8749.2007.00312.x/pdf
• Hartingsveldt, van M. (2014) Ready for handwriting? Development of the Writing Readiness Inventory Tool In Context (WRITIC) for kindergarten children in the prewriting phase. Nijmegen: Radboud Universiteit. Verkegen van: http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/130269/130269.pdf?sequence=1
• Jones, D., & Christensen, C. A. (1999). Relationship between automaticity in handwriting and students' ability to generate written text. Journal of Educational Psychology, 91(1), 44-49. Verkregen van: http://dx.doi.org/10.1037/0022-0663.91.1.44
• Kandel, S. & Valdois, S. (2006). Syllables as functional units in a copying task. Language and Cognitive Processing, 21(4), 432-452.
• Kennisrotonde. (2017). Is het waar dat leren schrijven (handschrift) bijdraagt aan taalvaardigheidsontwikkeling op alle schriftelijke domeinen? (KR.130). Verkegen van: https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/02/130-Antwoord-Is-het-waar-dat-leren-schrijven-handschrift-bijdraagt-aan-taalvaardigheidsontwikkeling.pdf
• Kennisrotonde. (2017). Is het waar dat aandacht voor de vorm van letters een manier is om (bepaalde vormen van) dyslexie tegen te gaan als kinderen letters leren lezen en schrijven? (KR.131). Verkregen van: https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/04/131-Antwoord-aandacht-voor-vorm-letters-om-dyslexie-tegen-te-gaan.pdf
• Kent, S., Wanzek, J. Petscher, Y., Al Otaiba, S. en Kim, Y. (2014). Writing fluency and quality in kindergarten and first grade: the role of attention, reading, transcription, and oral language. Reading and Writing, 27(7), 1163–1188.doi: 10.1007/s11145-013-9480-1. Verkregen van: http://diginole.lib.fsu.edu/islandora/object/fsu%3A330625
• Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (2011). KNGF Evidence Statement. Motorische schrijfproblemen bij kinderen. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, 121(2). Verkregen van: https://www.fysionet-evidencebased.nl/index.php/richtlijnen/evidence-statements-openingspagina/motorische-schrijfproblemen-bij-kinderen
• Longcamp, M., Zerbato-Poudou, M. T., & Velay, J. L. (2005). The influence of writing practice on letter recognition in preschool children: A comparison between handwriting and typing. Acta Psychologica, 119(1), 67-79. Verkregen van: doi:10.1162/jocn.2008.20504
• Nicolson, R. & Fawcett, A. (2011). Dyslexia, dysgraphia, procedural learning and the cerebellum. Cortex, 47, 117-127. doi: 10.1016/j.cortex.2009.08.016. Verkregen van: https://www.researchgate.net/publication/26884202_Dyslexia_dysgraphia_procedural_learning_and_the_cerebellum
• Overvelde, A. (2013). Which practice makes perfect? Experimental studies on the acquisition of movement sequences to identify the best learning condition in good and poor writers (dissertation). Nijmegen: Radboud Universiteit. Verkregen van: http://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/130269/130269.pdf?sequence=1
• Sumner, E., Connelly, V., & Barnett, A. L. (2013). Children with dyslexia are slow writers because they pause more often and not because they are slow at handwriting execution. Reading and Writing, 26(6), 991-1008.
• Visser, J. (2003). Developmental Coordination Disorder: A review of research on subtypes and comorbidities. Human Movement Science, 22, 479-493. Verkregen van: https://www.researchgate.net/publication/9002248_Developmental_Coordination_Disorder_a_review_of_research_on_subtypes_and_comorbidities

Meer weten?

De website van handschriftontwikkeling met veel achtergrondartikelen over de ontwikkeling van het handschrift en het leren schrijven.
De wetenschappelijk onderbouwde handreiking van het Koninklijk Genoot voor Fysiotherapie met informatie over het diagnosticeren en behandelen van motorische schrijfproblemen bij kinderen.
De Nederlandse wetenschappers Anneloes Overvelde en Margo van Hartingsveldt schreven beiden een proefschrift over handschrijven.