Kenniswerkplaatsen: samenwerking voor schoolontwikkeling en professionalisering

Geplaatst op 22 augustus 2024

Kenniswerkplaatsen zijn samenwerkingsverbanden waarin onderwijsprofessionals en onderzoekers gezamenlijk werken aan het verbeteren van de schoolontwikkeling en professionalisering. Deze werkplaatsen bieden een structuur waarin leraren onder begeleiding onderzoek doen naar praktijkgerichte vraagstukken. Succesvolle kenniswerkplaatsen kenmerken zich door een gemeenschappelijk doel, het opbouwen van vertrouwen en een gezamenlijke taal, en een sterke verankering in de schoolcultuur. Ze vragen tijd en inzet, maar kunnen significante voordelen bieden voor zowel de onderwijskwaliteit als de professionele groei van docenten.

Een kenniswerkplaats begint met een gemeenschappelijk doel tussen alle deelnemers, waarbij zowel scholen als onderzoekers baat hebben bij de samenwerking. Voor scholen gaat het erom dat het onderzoek aansluit bij hun eigen vraagstukken, wat directe voordelen biedt voor hun praktijk. Onderzoekers krijgen op hun beurt meer inzicht in de onderwijspraktijk en kunnen soms hun studenten betrekken bij het onderzoek. Het doel van de kenniswerkplaats is het ontwikkelen van kennis die niet alleen relevant is voor de deelnemende scholen, maar die ook breder toepasbaar is binnen het onderwijsveld.

Een cruciaal element van een succesvolle kenniswerkplaats is community-vorming. Dit houdt in dat deelnemers regelmatig samenkomen om ervaringen en inzichten te delen, vertrouwen op te bouwen en een gezamenlijke taal te ontwikkelen. Dit versterkt de samenwerking en zorgt ervoor dat de opgedane kennis ook daadwerkelijk wordt toegepast binnen de school. Scholen die investeren in een onderzoekscultuur, bijvoorbeeld door leraren tijd te geven om onderzoek te doen en door onderzoek een vaste plek te geven in hun organisatie, halen vaak de meeste voordelen uit deelname aan een kenniswerkplaats.

Ervaring uit de praktijk toont aan dat de rol van de werkplaatscoördinator van groot belang is. Deze persoon structureert de werkplaats, fungeert als aanspreekpunt en versterkt het netwerk van betrokkenen. Daarnaast speelt het schoolbestuur een belangrijke rol in het faciliteren en ondersteunen van deelname aan kenniswerkplaatsen. Dit kan onder andere door ervoor te zorgen dat directeuren en leraren de ruimte krijgen om deel te nemen en dat de kenniswerkplaats een duurzaam karakter krijgt, ook nadat eventuele subsidies zijn afgelopen.

De thema’s waaraan binnen een kenniswerkplaats wordt gewerkt, kunnen invloed hebben op de effectiviteit ervan. Een gemeenschappelijk, richtinggevend thema kan zorgen voor een betere overdracht van onderzoeksinzichten tussen scholen, maar kan ook ten koste gaan van de betrokkenheid van leraren binnen hun eigen school. Daarentegen kan een meer open thema, dat ruimte biedt voor diverse schoolgebonden vragen, zorgen voor een grotere interne betrokkenheid en bruikbaarheid van de onderzoeksresultaten binnen de school, hoewel dit mogelijk de overdraagbaarheid naar andere scholen beperkt.

Er zijn verschillende succesfactoren geïdentificeerd voor kenniswerkplaatsen, gebaseerd op zowel literatuuronderzoek als praktijkervaring. Ten eerste is het essentieel dat alle betrokkenen, zowel de scholen als de hogeronderwijsinstellingen, een gemeenschappelijk belang zien in de samenwerking. De onderzoeksvragen moeten voortkomen uit de praktijk van de scholen en aansluiten bij de expertise van de betrokken onderzoekers. Daarnaast is het belangrijk dat de kenniswerkplaats een duidelijke structuur heeft, waarbij taken en verwachtingen van alle betrokkenen goed worden afgestemd.

Tot slot is het belangrijk dat kenniswerkplaatsen een duurzaam karakter hebben. Succesvolle samenwerking vraagt om een lange adem en moet goed verankerd zijn binnen de schoolorganisatie. Dit kan onder andere door te zorgen voor een lerende cultuur binnen de school, waarin vragen stellen en onderzoek doen gestimuleerd worden.

In samenvatting bieden kenniswerkplaatsen een waardevol instrument voor het verbeteren van zowel de professionele ontwikkeling van leraren als de schoolontwikkeling in het algemeen. Ze vereisen een zorgvuldige aanpak, waarbij het opbouwen van een sterke community, het hebben van een duidelijk gemeenschappelijk doel, en het waarborgen van duurzaamheid centraal staan.

Geraadpleegde bronnen 

• De Jong, A., Exalto, R., De Geus, W., Kieft, M., Klein, T. & Lockhorst, D. (2017). Werkplaatsen onderwijsonderzoek PO. Tussenrapportage onderzoek jaar 1. Utrecht: Oberon.
• Exalto, R., Klein, T., Lockhorst, D., Sipkens, D. & De Geus, W. (2018). Werkplaatsen onderwijsonderzoek primair onderwijs. Tussenrapportage onderzoek jaar 2. Utrecht: Oberon.
• Maandag, D.W., Helms-Lorenz, M., Lugthart, E., Verkade, A.T., & Veen, K. van (2017). Features of effective professional development interventions in different stages of teacher’s careers. A review of empirical evidence and underlying theory. Groningen: Lerarenopleiding Rijksuniversiteit Groningen.
• Ponte, P. (2002). Actie-onderzoek door docenten: uitvoering en begeleiding in theorie en praktijk. (proefschrift) Amersfoort/Leuven: Garant.
• Ponte, P. (2002). Actie-onderzoek als professionaliseringsstrategie voor docenten uitgevoerd en begeleid. VELON Tijdschrift voor Lerarenopleiders 23(3), 11-19.
• Schot, W., Zuiker, I & Oomen, C. (2019). Onderzoekssamenwerking tussen PO-, VO- en MBO-scholen met instellingen voor hoger onderwijs. Utrecht: Universiteit Utrecht
• Zuiker, I., Schot, W., Oomen, C., De Jong, A., Lockhorst, D. & Klein, T. (2017). Succesvolle werkplaatsen: wat is er nodig voor een vruchtbare onderzoekssamenwerking tussen onderwijspraktijk, hogescholen en universiteiten? Utrecht: Universiteit Utrecht/Oberon.