Effecten van klassenverkleining op leerprestaties, gedrag en welbevinden in het voortgezet onderwijs

Geplaatst op 21 augustus 2024

Het debat over klassenverkleining is een belangrijk onderwerp binnen het voortgezet onderwijs. Veel scholen en beleidsmakers pleiten voor kleinere klassen als een manier om de kwaliteit van onderwijs te verbeteren. De kernvraag is of het verkleinen van klassen daadwerkelijk invloed heeft op leerprestaties, gedragsproblemen en het welbevinden van leerlingen. Dit artikel onderzoekt de impact van klassenverkleining op deze drie belangrijke aspecten van onderwijs en bespreekt de voor- en nadelen van kleinere klassen.

Wat is Klassenverkleining?

Klassenverkleining verwijst naar het proces waarbij het aantal leerlingen per klas wordt verminderd. Dit kan worden bereikt door het aantal klassen te verhogen of door de klasgroottes te verkleinen, vaak door extra leraren aan te stellen of door de organisatie van de school te herstructureren.

1. Kenmerken van Klassenverkleining

• Minder Leerlingen per Klas: Het doel is om de gemiddelde groepsgrootte te verlagen, waardoor leraren minder leerlingen in hun klas hebben.
• Meer Persoonlijke Aandacht: Met kleinere klassen zou elke leerling meer persoonlijke aandacht van de leraar ontvangen, wat de onderwijskwaliteit zou kunnen verhogen.

Effecten op Leerprestaties

Een van de belangrijkste redenen voor het pleiten voor klassenverkleining is het potentieel voor verbeterde leerprestaties. Onderzoek heeft aangetoond dat kleinere klassen bepaalde voordelen kunnen bieden:

1. Voordelen van Klassenverkleining voor Leerprestaties

• Verbeterde Leeromgeving: In kleinere klassen kunnen leraren meer individuele aandacht aan elke leerling geven, wat kan leiden tot een betere begeleiding en ondersteuning. Dit kan vooral gunstig zijn voor leerlingen die extra hulp nodig hebben of die anders mogelijk onderpresteren.
• Betere Interactie: Leerlingen hebben meer mogelijkheden om actief deel te nemen aan de les en om vragen te stellen. Dit kan de interactie tussen leerlingen en leraren verbeteren en bijdragen aan een diepgaander begrip van de lesstof.

2. Nadelen en Beperkingen

• Kosteneffectiviteit: Klassenverkleining kan leiden tot hogere kosten voor scholen, zoals extra leraren en middelen. Dit kan problematisch zijn in budgetbeperkingen.
• Onvoldoende Impact: Sommige studies suggereren dat de voordelen van klassenverkleining niet altijd even groot zijn als verwacht, vooral als andere onderwijskwaliteitsfactoren niet worden verbeterd.

Effecten op Gedrag

Klassenverkleining kan ook invloed hebben op het gedrag van leerlingen. Een kleinere klasomgeving kan leiden tot een verbeterde gedragsdynamiek en een positievere leeromgeving.

1. Voordelen voor Gedrag

• Verminderde Gedragsproblemen: In kleinere klassen is het vaak gemakkelijker voor leraren om gedragsproblemen te beheren en individuele leerlingen in de gaten te houden. Dit kan leiden tot minder verstoringen en een rustiger leerklimaat.
• Meer Sociale Interactie: Leerlingen kunnen gemakkelijker positieve sociale interacties aangaan en beter samenwerken met hun klasgenoten. Dit kan helpen om een ondersteunende en samenwerkende klasomgeving te bevorderen.

2. Mogelijke Nadelen

• Sociale Dynamiek: In sommige gevallen kunnen kleinere klassen de sociale dynamiek beïnvloeden, bijvoorbeeld door een grotere afhankelijkheid van een klein aantal klasgenoten. Dit kan zowel positieve als negatieve effecten hebben op het gedrag van leerlingen.
• Niet Altijd de Oplossing: Gedragsproblemen kunnen ook door andere factoren worden beïnvloed, zoals thuissituatie of schoolbeleid, die niet noodzakelijkerwijs door klassenverkleining worden aangepakt.

Effecten op Welbevinden

Welbevinden van leerlingen omvat zowel hun emotionele als psychologische welzijn. Klassenverkleining kan een belangrijke rol spelen in hoe leerlingen zich voelen binnen de schoolomgeving.

1. Voordelen voor Welbevinden

• Verbeterde Relaties: In kleinere klassen kunnen leerlingen sterkere en meer persoonlijke relaties opbouwen met hun leraren. Dit kan bijdragen aan een groter gevoel van veiligheid en steun, wat het algemene welbevinden van leerlingen kan verbeteren.
• Hogere Betrokkenheid: Leerlingen kunnen zich meer betrokken en gewaardeerd voelen in een kleinere klasomgeving. Dit kan hun motivatie en tevredenheid met school vergroten.

2. Nadelen en Overwegingen

• Hogere Verwachtingen: Leerlingen in kleinere klassen kunnen hogere verwachtingen van zichzelf en hun leraren ervaren, wat in sommige gevallen kan leiden tot extra druk en stress.
• Niet Alleen Beslissend: Het welbevinden van leerlingen wordt ook beïnvloed door andere factoren zoals schoolcultuur, ondersteuning van ouders en extra-curriculaire activiteiten. Klassenverkleining is slechts één van de vele elementen die bijdragen aan het welzijn van leerlingen.

Strategische Overwegingen voor Klassenverkleining

Om de voordelen van klassenverkleining te maximaliseren en de nadelen te minimaliseren, kunnen scholen enkele strategische overwegingen in acht nemen:

1. Kosten-Batenanalyse

• Budgetbeheer: Voer een grondige kosten-batenanalyse uit om te bepalen of klassenverkleining financieel haalbaar is en wat de impact zal zijn op de schoolbegroting.
• Middelen Effectief Inzetten: Zorg ervoor dat de extra middelen die beschikbaar komen door klassenverkleining effectief worden ingezet om de onderwijskwaliteit te verbeteren.

2. Onderwijsstrategieën Aanpassen

• Differentiatie: Zorg voor passende differentiatie in lesplannen en -methoden om te profiteren van kleinere klasgroottes.
• Ondersteuning voor Leraren: Bied leraren de nodige ondersteuning en training om hen te helpen effectief om te gaan met kleinere klassen en om hun onderwijsstrategieën aan te passen.

3. Evaluatie en Feedback

• Regelmatige Evaluaties: Voer regelmatig evaluaties uit om de impact van klassenverkleining op leerprestaties, gedrag en welbevinden te meten.
• Feedback Betrekken: Verzamel feedback van leerlingen, ouders en leraren over hun ervaringen met klassenverkleining en gebruik deze informatie om verdere verbeteringen aan te brengen.

Conclusie

Klassenverkleining kan aanzienlijke voordelen bieden voor leerprestaties, gedrag en welbevinden van leerlingen. Kleinere klassen kunnen leiden tot betere leerresultaten door meer persoonlijke aandacht, verminderde gedragsproblemen door betere beheersing en verbeterd welbevinden door sterkere leerling-leraarrelaties.

Toch zijn er ook nadelen en beperkingen verbonden aan klassenverkleining, zoals de hogere kosten en mogelijke druk op leerlingen. Door strategisch om te gaan met klassenverkleining, zoals door effectieve kosten-batenanalyses uit te voeren, onderwijsstrategieën aan te passen en regelmatige evaluaties te doen, kunnen scholen de voordelen optimaliseren en de nadelen minimaliseren.

Het vinden van een balans en het inzetten van klassenverkleining als onderdeel van een bredere onderwijskwaliteitsstrategie kan bijdragen aan een meer ondersteunende en effectieve leeromgeving voor alle leerlingen.

Geraadpleegde bronnen 

• Blatchford, P., Bassett, P., & Brown, P. (2005). Teachers’ and pupils’ behaviour in large and small classes: a systematic observation study of pupils aged 10/11 years. Journal of Educational Psychology, 97(3), 454e467.
• Blatchford, P., Bassett, P., & Brown, P. (2011). Examining the effect of class size on classroom engagement and teacher–pupil interaction: Differences in relation to pupil prior attainment and primary vs. secondary schools. Learning and instruction, 21(6), 715-730.
• Centraal Planbureau (2018) Effectieve interventies leerachterstanden in het primair onderwijs. Centraal Planbureau.
• Centraal Planbureau (2020) Kansrijk onderwijsbeleid. Update 2020. Centraal Planbureau.
• Dee, T. S., & West, M. R. (2011). The non-cognitive returns to class size. Educational Evaluation and Policy Analysis, 33(1), 23-46.
• Doolaard, S., Annevelink, E., & Bosker, R. (2003). Effecten van klassengrootte en extra handen in de groep op het onderwijs aan jonge leerlingen. Pedagogische studiën, 80(1), 53-69.
• Doolaard, S., & Bosker, R. J. (2006). Kleine klassen, extra handen… beter onderwijs en betere resultaten?. Gronings Instituut voor Onderzoek van Onderwijs (GION).
• Education Endowment Foundation (2021). Reducing class size.
• Finn, J. D., Pannozzo, G. M., & Achilles, C. M. (2003). The “why’s” of class size: Student behavior in small classes. Review of Educational Research, 73(3), 321-368.
• Jakobsson, N., Persson, M., & Svensson, M. (2013). Class-size effects on adolescents' mental health and well-being in Swedish schools. Education Economics, 21(3), 248-263.
• Kennisrotonde (2020). Zijn grotere klassen mèt een klassenassistent beter voor leerprestaties dan kleinere klassen zònder klassenassistent in het voortgezet onderwijs, uitgaande van een gelijk budget? (KR. 863), Kennisrotonde.
• Leuven, E., H. Oosterbeek & M. Rønning (2008). Quasi-Experimental Estimates of the Effect of Class Size on Achievement in Norway. Scandinavian Journal of Economics, vol. 110(4): 663-693.