Het aanpassen van dictees voor leerlingen met dyslexie: verbetering van spellingvaardigheid

Geplaatst op 14 augustus 2024

Spelling is een van de meest uitdagende onderdelen van taalonderwijs, vooral voor leerlingen met dyslexie. Dyslexie is een specifieke leerstoornis die invloed heeft op de vaardigheid om te lezen, schrijven en spellen. Deze leerlingen hebben vaak moeite met traditionele dictees, die weinig rekening houden met hun unieke behoeften. In dit artikel bespreken we hoe leerkrachten hun dictees kunnen aanpassen om de spellingvaardigheid van dyslectische leerlingen te verbeteren, en zo hun zelfvertrouwen en succeservaringen te vergroten.

Dyslexie en Spelling

Dyslexie is een neurobiologische aandoening die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het leren lezen en spellen, ondanks een normale intelligentie en adequaat onderwijs. Enkele typische problemen die dyslectische leerlingen ondervinden bij spelling zijn:

1. Fonologische Verwerking: Moeite met het koppelen van klanken aan letters en lettercombinaties.
2. Automatisering: Problemen met het automatisch oproepen van spellingregels en het herkennen van woorden.
3. Werkgeheugen: Beperkingen in het werkgeheugen maken het moeilijk om meerdere spellingregels tegelijk toe te passen.
4. Foutenpatronen: Terugkerende foutenpatronen, zoals het omdraaien van letters of het verwisselen van klanken.

Het is cruciaal dat leerkrachten deze moeilijkheden herkennen en hun instructies en evaluaties dienovereenkomstig aanpassen.

Het Traditionele Dictee en Dyslexie

Traditionele dictees zijn vaak een bron van frustratie voor dyslectische leerlingen. Dit type toets legt de nadruk op snelheid en precisie in een tijdgebonden situatie, wat voor deze leerlingen erg stressvol kan zijn. Ze kunnen zich overweldigd voelen door het volume en de snelheid van de gevraagde schrijfopdrachten, wat vaak leidt tot onderpresteren.

Problemen met Traditionele Dictees

• Snelheid: De snelheid waarmee woorden worden voorgelezen laat weinig tijd voor fonologische verwerking.
• Volume: Het grote aantal woorden dat in een korte tijd moet worden gespeld kan overweldigend zijn.
• Feedback: De feedback na een dictee richt zich meestal op wat fout is gegaan, zonder constructieve tips voor verbetering.

Aanpassing van Dictees voor Dyslectische Leerlingen

Om dyslectische leerlingen effectief te ondersteunen, kunnen leerkrachten verschillende aanpassingen doorvoeren in hun dictees. Hier zijn enkele strategieën die kunnen helpen:

1. Vertraagd Tempo

   • Wat: Geef leerlingen meer tijd om na te denken over de spelling van woorden door de dictees langzamer voor te lezen.
   • Waarom: Dit vermindert de druk en geeft hen de tijd om de juiste klank-letterkoppelingen te maken.

2. Kleiner Aantal Woorden

   • Wat: Beperk het aantal woorden in een dictee tot een aantal dat beheersbaar is voor de leerling.
   • Waarom: Een kleiner aantal woorden vermindert stress en stelt leerlingen in staat om zich te concentreren op accuratesse in plaats van snelheid.

3. Individuele Woordkeuze

   • Wat: Pas de woordenset aan op basis van de individuele voortgang en het niveau van de leerling.
   • Waarom: Gepersonaliseerde woordkeuze zorgt ervoor dat de oefening relevant en haalbaar blijft.

4. Gebruik van Visuele Hulpmiddelen

   • Wat: Maak gebruik van afbeeldingen of pictogrammen om de betekenis van woorden te verduidelijken.
   • Waarom: Visuele hulpmiddelen helpen bij het vastleggen van de betekenis en context van woorden, wat de herinnering kan versterken.

5. Digitale Hulpmiddelen

   • Wat: Gebruik spellingsoftware en apps die specifiek zijn ontworpen voor dyslectische leerlingen.
   • Waarom: Deze tools bieden vaak directe feedback en kunnen de betrokkenheid vergroten door interactieve elementen.

Gerichte Instructie en Feedback

Naast het aanpassen van dictees, is het essentieel dat leerkrachten gerichte instructies en constructieve feedback bieden. Dyslectische leerlingen profiteren van duidelijke, gestructureerde lessen waarin de focus ligt op begrip en toepassing van spellingregels.

Tips voor Gerichte Instructie

• Multisensorische Technieken: Gebruik visuele, auditieve en tactiele middelen om spellingregels en woordstructuren te onderwijzen. Voorbeelden zijn het gebruik van kleurcodes voor klinkers en medeklinkers of het oefenen van woorden in zand.

• Herhaling en Oefening: Regelmatige herhaling van woorden en spellingregels in verschillende contexten helpt bij het consolideren van kennis.

• Contextualisering: Leer spelling in de context van zinnen en verhalen, waardoor de betekenis en het gebruik duidelijker worden.

Constructieve Feedback

• Positieve Benadering: Focus op wat goed ging en moedig verbeteringen aan door concrete suggesties te geven.

• Procesgerichte Feedback: Geef feedback die gericht is op het proces van spellen, zoals strategieën die effectief zijn geweest of patronen die verbetering behoeven.

Samenwerking met Ouders en Specialisten

Een multidisciplinaire benadering is vaak het meest effectief bij het ondersteunen van dyslectische leerlingen. Leerkrachten kunnen samenwerken met ouders en specialisten zoals logopedisten en remedial teachers om een samenhangend ondersteuningsplan te ontwikkelen.

• Ouderbetrokkenheid: Informeer ouders over de voortgang en betrek hen bij het oefenen van spelling thuis. Geef suggesties voor thuisactiviteiten die aansluiten bij de klasactiviteiten.

• Professionele Ondersteuning: Werk samen met specialisten om gerichte interventies te plannen en uit te voeren die aansluiten bij de specifieke behoeften van de leerling.

Conclusie

Het aanpassen van dictees voor leerlingen met dyslexie is een belangrijke stap in het bevorderen van hun spellingvaardigheid en algehele academische succes. Door aandacht te besteden aan de unieke uitdagingen waarmee dyslectische leerlingen worden geconfronteerd en door flexibele, ondersteunende strategieën toe te passen, kunnen leerkrachten een positieve en effectieve leeromgeving creëren.

Het is van vitaal belang dat leerkrachten blijven leren en zich aanpassen aan nieuwe methodes en technieken die hun leerlingen ten goede kunnen komen. Door te focussen op persoonlijke groei en succeservaringen, kunnen we ervoor zorgen dat alle leerlingen, ongeacht hun leeruitdagingen, de kans krijgen om hun volledige potentieel te bereiken.

Geraadpleegde bronnen

• Bourassa, D.C., & Treiman, R. (2003). Spelling in children with dyslexia: analysis from the Treiman-Bourassa early spelling test. Scientific studies of reading, 7, 309-333.
• Cito (2019). Hulpmiddelen en aanpassingen bij de LVS-toetsen en de Entreetoets. Arnhem: Cito.
• Evers, A., Lucassen, W., Meijer, R. & Sijtsma, K. (2010). COTAN Beoordelingssysteem voor de kwaliteit van tests. NIP/COTAN: Amsterdam.
• Hopster - den Otter, D. (2019). Formative Assessment Design: A Balancing Act. Universiteit Twente: Enschede.
• Kennisrotonde. (2017). Wat is er in de wetenschappelijke literatuur bekend over de effecten van formatief evalueren? (KR. 162 en 212). Den Haag: Kennisrotonde.
• Scheltinga, F., Gijsel, M., van Druenen, M., & Verhoeven, L. (2011). Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 5-8. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.
• SDN (2016). Diagnose van dyslexie. Herziene versie. Bilthoven: Stichting Dyslexie Nederland.