Voorspellende factoren van leerprestaties vanaf groep 3: een Diepgaande analyseoorspellende factoren van leerprestaties vanaf groep 3: een diepgaande analyse

Geplaatst op 11 juli 2024

De ontwikkeling van jonge kinderen tussen de leeftijd van 3 en 6 jaar wordt beïnvloed door een complex samenspel van kindgebonden factoren en omgevingsfactoren. Deze factoren spelen een cruciale rol in het voorspellen van latere leerprestaties vanaf groep 3. In dit artikel zullen we de belangrijkste ontwikkelingsaspecten bespreken en hoe deze van invloed zijn op de schoolse prestaties.

Kindgebonden Factoren die Leerprestaties Voorspellen

1. Intelligentie Intelligentie blijkt een belangrijke voorspeller te zijn voor de schoolprestaties van kinderen (Primi, Ferrão, & Almeida, 2010; Tighe, Wagner, & Schatschneider, 2015). Hoewel intelligentie deels erfelijk bepaald kan zijn, speelt stimulering door de omgeving ook een grote rol in de ontwikkeling ervan. Intelligentietesten zoals de WPPSI en WISC worden gebruikt om de cognitieve capaciteiten van kinderen te meten, maar worden over het algemeen niet standaard afgenomen binnen het basisonderwijs.

2. Executieve Functies Executieve functies, zoals planning, inhibitie en werkgeheugen, zijn cruciaal voor doelgericht gedrag en het oplossen van problemen (Ackerman & Friedman-Krauss, 2017; Bull et al., 2011). Hoewel niet routinematig getest op scholen, kunnen deze functies indirect worden beoordeeld met behulp van vragenlijsten zoals de BRIEF voor ouders.

3. Taalvaardigheid De ontluikende taalvaardigheid in de vroege jaren is sterk voorspellend voor latere lees- en schrijfvaardigheid (Verhagen, Aarnoutse, & van Leeuwen, 2008). Scholen gebruiken vaak gestandaardiseerde tests zoals de Taal voor Kleuters om taalontwikkeling te meten, hoewel de betrouwbaarheid van deze tests soms ter discussie staat.

4. Rekenvaardigheid Net als taalvaardigheid is vroege ontluikende rekenvaardigheid een indicator voor toekomstige prestaties in wiskunde (Duncan et al., 2007). Scholen gebruiken Rekenen voor Kleuters om deze vaardigheden te beoordelen, hoewel deze aanpak vanaf 2022 wordt heroverwogen.

Omgevingsfactoren en hun Rol

1. Opleidingsniveau van Ouders Kinderen van hoogopgeleide ouders groeien vaak op in een stimulerende thuisomgeving, wat hun cognitieve ontwikkeling ten goede komt (Bourdieu, 1986). In tegenstelling hiermee lopen kinderen van ouders met een lager opleidingsniveau vaak risico op een achterstand, die ze gedurende hun schoolcarrière moeilijk inhalen (Entwisle, Alexander, & Olson, 2005).

2. Socio-economische Factoren Omgevingsfactoren zoals het land van herkomst van ouders, de verblijfsduur van de moeder in Nederland en financiële stabiliteit (bijv. schuldsanering) spelen ook een rol in de voorspelling van ontwikkelingsachterstanden bij kinderen (CBS, 2017).

Evaluatie van Observatie-instrumenten als Alternatief

Met de afschaffing van gestandaardiseerde toetsen zoals de Cito-kleutertoetsen, zullen scholen vanaf augustus 2022 observatie-instrumenten gebruiken om de ontwikkeling van kleuters te volgen. Instrumenten zoals KIJK! worden geëvalueerd om betrouwbaarheid te waarborgen in het meten van taal- en rekenontwikkeling, evenals executieve functies (Stichting Leerplanontwikkeling, 2016). Hoewel deze instrumenten een alternatief bieden, moeten hun effectiviteit en validiteit nog uitgebreid worden beoordeeld.

Overwegingen bij de Overgang van Groep 2 naar Groep 3

Onderzoek toont aan dat hoewel sommige leerlingen die een extra jaar kleuterschool volgen korte-termijnvoordelen behalen op toetsen, dit voordeel op lange termijn vaak verdwijnt (Kennisrotonde, 2016). Leerlingen die extra tijd doorbrengen in de kleuterbouw, lopen zelfs het risico later in hun schoolcarrière achterstanden op te lopen of worden soms verwezen naar speciaal onderwijs (Roeleveld & van der Veen, 2007).

Conclusie

De voorspelling van leerprestaties vanaf groep 3 is een complexe taak, waarbij zowel kindgebonden factoren als omgevingsfactoren een rol spelen. Hoewel er instrumenten beschikbaar zijn om de ontwikkeling van kinderen te meten, zoals intelligentietests en observatie-instrumenten, blijft het voorspellen van individuele leerprestaties uitdagend. Toekomstig onderzoek en ontwikkelingen in het onderwijssysteem zullen verder bijdragen aan een beter begrip en een nauwkeurigere voorspelling van leertrajecten voor alle kinderen.

Geraadpleegde bronnen

• Ackerman, D. J., & Friedman-Krauss, A. H. (2017). Preschoolers’ executive function: Importance, contributors, research needs and assessment options. Princeton: Policy Information Report and ETS Research Report Series No. RR-17-22.
• Belfi, B., Juchtmans, G., Goos, M., & Knipprath, H. (2011). Deel II Van strategie tot praktijk: De implementatiefasen. In G. Juchtmans e.a. (ed.). Samen tot aan de meet. Alternatieven voor zittenblijven (pp. 37-148). Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
• Bourdieu, P. (1986): 'The forms of capital' in Richardson, J.G. Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, 241-58. Westport, Connecticut: Greenwood.
• Bull, R., Espy, K. A., Wiebe, S. A., Sheffield, T. D., & Mize-Nelson, J. (2011) Using confirmatory factor analysis to understand executive control in preschool children: Sources of variation in emergent mathematic achievement. Developmental Science, 14, 679–92.
• Centraal Bureau voor de Statistiek (2017) Herziening gewichtenregeling primair onderwijs. Hoofdlijnenrapport. Den Haag/Heerlen/Bonaire: CBS.
• Clark, C. A. C., Sheffield, T. D., Wiebe, S. A., & Andrews-Espy, K. (2013). Longitudinal Associations between executive control and developing mathematical competence in preschool boys and girls. Child Development, 84, 2, 662-677.
• Duncan, G. J., Magnuson, K., Huston, A. C., Klebanov, P., & Brooks-Gunn, J. (2007). School readiness and later achievement. Developmental Psychology, 43, 1428-1446.
• Entwisle, D., R., Alexander, K. L., Olson, L. S. (2005). First grade and educational attainment by age 22: A new story. American Journal of Sociology, 110, 1458-1502.
• Fitzpatrick, C., McKinnon, R. D., Blair, C. B., & Willoughby, M. T. (2014). Do preschool executive function skills explain the school readiness gap between advantaged and disadvantaged children? Learning and Instruction, 30, 25-31.
• Frans, N. (2019). A captivating snapshot of standardized testing in early childhood: on the stability and utility of the Cito preschool/kindergarten tests. Groningen: Rijksuniversiteit.
• Kennisrotonde. (2016). Wat is het effect van het vroege doorstromen van leerlingen naar groep 3 door de 1 januari grens (i.p.v. 1 oktober) voor de toekomstige schoolloopbaan (PO en VO) van deze jonge leerlingen? Den Haag: NRO/Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2016b). Wat weten we op basis van wetenschappelijk onderzoek over het effect van zittenblijven of versnellen? Den Haag: NRO/Kennisrotonde.
• Kroesbergen, E. H., Luit, van, J. E. H., Lieshout, van, E. C. D. M., Loosbroek, van, E., & Rijt, van de, B. A. M. (2009). Individual differences in early numeracy: The role of executive functions and subitizing. Journal of Psychoeducational Assessment, 27, 3, 226-236.
• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (n.d.). Toetsen in het basisonderwijs.
• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2018). Kamerbrief over kleutertoetsen.
• Mulder, L., Leest, B., Veen, A., Bollen, I., Huizinga, J., & Damstra, G. (2016). Doorstroom van kleuters: Achtergrondrapportage bij de brochure voor scholen en besturen. Radboud Universiteit Nijmegen.
• Posthumus, H., Scholtus, S., & Walhout, P. (2019). De nieuwe onderwijsachterstandenindicator primair onderwijs. Centraal Bureau voor de Statistiek.
• Primi, R., Ferrão, M. E., & Almeida, L. S. (2010). Fluid intelligence as a predictor of learning: A longitudinal multilevel approach applied to math. Learning and Individual Differences, 20(5), 446-451.
• Roeleveld J., & Veen, I. van der (2007). Kleuterbouwverlenging in Nederland: omvang, kenmerken en effecten. Pedagogische Studiën, 84, 448-462.
• Snel, M.J. (2014). Development of Beginning Reading. A Study in Word Recognition During the First Primary School Year. Doctoral dissertation, VU University Amsterdam.
• Snel, M. J., & Versloot, S. (2016). Het stimuleren van executieve functies. Tijdschrift Taal, 7, 11, 16-19.
• Stichting Leerplanontwikkeling (2016). Kijk! Groep 1-2. Analyse doelen Jonge kind. Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling.
• Tighe, E. L., Wagner, R. K., & Schatschneider, C. (2015). Applying a multiple group causal indicator modeling framework to the reading comprehension skills of third, seventh, and tenth grade students. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 28, 439- 466.
• Verhagen, W., Aarnoutse, C., & Van Leeuwe, J. (2008). Phonological awareness and naming speed in the prediction of Dutch children’s word recognition. Scientific Studies of Reading, 12, 301-324.
• Weiss, Y., Cweigenberg, H. G., & Booth, J. R. (2018). Neural specialization of phonological and semantic  processing in young children. Human Brain Mapp, 39, 11, 4334-4348.
• Werfel, K. L., Schuele, C. M., & Reed, P. (2019). Linguistic contributions to word-level spelling accuracy in elementary school children with and without specific language impairment. American Journal of Speech-Language Pathology, 18, 2, 599-611.