De Roos van Leary: hoe je iets zegt en wat dat doet

De Roos van Leary is een model dat helpt om communicatie en gedrag in kaart te brengen. Het werd -mede- ontwikkeld door de psycholoog Timothy Leary. Het model bestaat uit een cirkel die is verdeeld in vier kwadranten, met twee belangrijke assen: de verticale as (boven-onder) en de horizontale as (samen-tegen).

Het model laat zien dat gedrag vaak gedrag oproept. Bijvoorbeeld, als iemand zich dominant opstelt (boven-gedrag), zal de ander vaak automatisch volgzamer (onder-gedrag) reageren. Dit kan helpen om te begrijpen hoe interacties verlopen en hoe je deze kunt beïnvloeden.

In dit artikel gaan we in op

• het ontstaan van het concept Roos van Leary
• wat de Roos van Leary inhoudt; 
• de betekenis van de Roos van Leary voor leiderschap;
• hoe de Roos van Leary gebruikt kan worden voor kinderen;
• hoe de Roos van Leary gebruikt kan worden voor trainers van groepen.

1. Ontstaan

Timothy Leary ontwikkelde de Roos van Leary samen met een onderzoeksteam als reactie op wat hij zag als beperkingen in de methodes van Freud en Jung. Waar Freud en Jung zich vooral richtten op het individu en innerlijke processen zoals het onbewuste en persoonlijkheidsstructuren, richtte Leary zich meer op de interactie tussen mensen. Hij vond dat de theorieën van Freud en Jung te veel gericht waren op de interne wereld van de persoon en minder op hoe mensen elkaar beïnvloeden in hun dagelijks leven.

Freud legde bijvoorbeeld veel nadruk op innerlijke conflicten en onbewuste drijfveren. Jung werkte met archetypen en persoonlijkheidsontwikkeling. Beiden keken dus sterk naar wat er binnenin het individu speelde. Leary vond dat gedrag veel beter te begrijpen was als je naar de interactie tussen mensen keek. Hij geloofde dat gedrag niet alleen ontstaat vanuit innerlijke processen, maar juist door hoe mensen met elkaar omgaan.

Daarom ontwikkelde hij -samen met anderen, hoewel Leary zijn naam eraan verbond - de Roos van Leary, een model dat interpersoonlijke relaties centraal stelt. In plaats van alleen naar de psyche van één persoon te kijken, analyseerde hij hoe gedrag in relaties een reactie oproept bij anderen.

Zijn model laat bijvoorbeeld zien dat dominant gedrag vaak volgzaam gedrag oproept en andersom, en hoe dit in een vicieuze cirkel kan komen.

Leary’s benadering was dus anders dan die van Freud en Jung omdat hij de nadruk legde op de dynamiek tussen mensen in plaats van op het innerlijke leven van het individu. Dit maakt de Roos van Leary een praktisch hulpmiddel om communicatie en samenwerking te verbeteren door te begrijpen hoe gedrag elkaar beïnvloedt in een sociale context.

2. De Roos van Leary - inhoud

De Roos van Leary wordt visueel weergegeven in een cirkel. 

De verticale as vertegenwoordigt de verhouding van macht. Boven-gedrag betekent dominant, leidend gedrag. Onder-gedrag is juist volgzaam of meewerkend. De horizontale as gaat over de relatie: samen-gedrag is gericht op samenwerking en harmonie, terwijl tegen-gedrag juist afstand creëert of gericht is op conflict.

De Roos van Leary heeft acht gedragsstijlen, verdeeld over deze assen. Boven-samen is bijvoorbeeld leidend gedrag, terwijl onder-samen meewerkend is. Boven-tegen staat voor dominant en uitdagend gedrag, en onder-tegen voor teruggetrokken of defensief gedrag.

In de praktijk kan de Roos van Leary worden gebruikt om beter samen te werken, conflicten te voorkomen of communicatie te verbeteren. Het model is veel gebruikt in onderwijs, coaching en teamontwikkeling, omdat het inzicht geeft in hoe gedrag van mensen elkaar beïnvloedt.

Door bewust met dit model te werken, kun je jouw eigen gedrag aanpassen om de reactie van anderen te beïnvloeden en zo betere communicatie en samenwerking te bereiken. Het is een eenvoudige en praktische manier om meer grip te krijgen op interacties en relaties.

Zender en ontvanger wisselen voortdurend van positie in een interactie. Er ontstaat een gesprek dat uit wisselende interactieketens bestaat. Het resultaat hiervan kan een sfeer van afstand zijn of juist van nabijheid. Meestal wisselen afstand en nabijheid elkaar af, maar bij een conflict is er een constante sfeer van afstand, bij een verliefdheid een constante sfeer van nabijheid. 

Afstand in de interactie kan een tijdelijke verwijdering geven tussen gesprekspartners. Dat hoeft niet per se negatief te zijn maar wordt het als de menselijke maat verdwijnt. Nabijheid geeft ruimte aan gevoelens van warmte, aandacht, liefde, erkenning, maar kan ook gaan knellen als het de norm wordt en er geen ruimte is voor het eerlijk benoemen van gevoelens. 

De intentie van de zender bij een boodschap is belangrijk, maar de ontvanger bepaalt wat de actie oproept: nabijheid of afstand. De kunst van effectieve interactie bestaat voor een belangrijk deel uit het bewaken van een balans tussen afstand en nabijheid. 

De binnenkant van de cirkel is groen omdat dit gedrag niet leidt tot problemen. De rode buitenrand doet dat wel. Er is sprake van een natuurlijke interactie als afstand en nabijheid elkaar op een natuurlijke manier afwisselen. Als er storingen zijn in de interactiepatronen ontstaan er knellende patronen in het rode gebied. De Roos van Leary kan helpen om een knellend patroon te doorbreken. Daarbij is het belangrijk dat we de relatie tussen denken, voelen en handelen scherp in beeld hebben en de interactiesleutel kunnen inzetten. 

Je kiest daarbij gedrag dat tegenover het gedrag van de ander ligt in de cirkel. 

Interactiewijzer

Het boek ‘Interactiewijzer’ verscheen in 1993 en  is al jaren een gids als het gaat over interacties tussen leerkrachten en kinderen

De Interactiewijzer, gebaseerd op de Roos van Leary, biedt opvoeders en leerkrachten een methode om interactieproblemen tussen kinderen en volwassenen te begrijpen en aan te pakken. Het model bestaat uit vier kwadranten, gebaseerd op de dimensies "boven-onder" (dominant-volgzaam) en "samen-tegen" (coöperatief-opposant). Door het gedrag van zowel het kind als de volwassene te analyseren, helpt het opvoeders hun eigen gedragsstijl aan te passen om beter te kunnen inspelen op de behoeften van het kind.

De Interactiewijzer maakt inzichtelijk hoe gedragspatronen zich ontwikkelen en hoe opvoeders negatief gedrag kunnen ombuigen naar constructieve interacties.

Het model biedt niet alleen handvatten voor het herkennen van ongewenste gedragspatronen, maar ook voor het kiezen van de juiste reactie om positief gedrag te stimuleren.

Dit kan leiden tot betere relaties tussen opvoeder en kind, en helpt opvoeders conflicten en misverstanden te vermijden.

Daarnaast benadrukt de methode dat gedrag altijd een reactie oproept: dominant gedrag bij de opvoeder kan bijvoorbeeld leiden tot volgzaam gedrag bij het kind, of juist opstandig gedrag. De Interactiewijzer helpt bij het doorbreken van ongezonde gedragspatronen door bewuster met deze interactie om te gaan.

Het boek en de methode zijn toepasbaar in verschillende settings, zoals onderwijs, jeugdzorg en opvoeding, en kunnen helpen om pedagogische relaties te verbeteren.

3. Roos van Leary en leiderschap

De Roos van Leary kan voor leiders een krachtig hulpmiddel zijn om hun communicatie en interacties binnen een team te verbeteren. Enkele manieren waarop leiders profijt kunnen hebben van het gebruik van de Roos van Leary zijn:

1. Inzicht in interactiepatronen: Leiders kunnen met de Roos van Leary begrijpen hoe hun eigen gedrag invloed heeft op dat van hun teamleden. Door te zien hoe bepaalde gedragingen, zoals dominant of ondersteunend gedrag, andere reacties uitlokken, kunnen ze bewust kiezen welk gedrag ze willen inzetten om de gewenste teamdynamiek te bereiken.
2. Effectieve communicatie: De Roos helpt leiders beter in te schatten hoe ze moeten communiceren om een positieve sfeer te bevorderen. Boven-samen gedrag (leidend en ondersteunend) kan bijvoorbeeld helpen om vertrouwen op te bouwen en samenwerking te stimuleren, terwijl te veel boven-tegen gedrag (dominant en kritisch) weerstand kan oproepen.
3. Beïnvloeding van teamdynamiek: Door het herkennen van gedragspatronen in het team, kan een leider bewust ingrijpen om negatieve interacties om te buigen naar positieve. Als er bijvoorbeeld veel passief of afwachtend gedrag is (onder-gedrag), kan de leider proberen meer ruimte te geven voor betrokkenheid en initiatief door ondersteunend en aanmoedigend op te treden.
4. Conflicthantering: Leiders kunnen conflicten beter aanpakken door te begrijpen welk gedrag conflicten aanwakkert en hoe ze de communicatie kunnen aanpassen om samenwerking en harmonie te herstellen. De Roos van Leary biedt een kader om te herkennen welk gedrag botsingen veroorzaakt en welk gedrag nodig is om een evenwicht te herstellen.
5. Zelfbewust leiderschap: De Roos van Leary helpt leiders reflecteren op hun eigen leiderschapsstijl en het effect daarvan op anderen. Hierdoor kunnen ze hun gedrag aanpassen om een omgeving te creëren waarin mensen zich gehoord en gewaardeerd voelen, wat leidt tot betere prestaties en een positiever werkklimaat.

4. Kinderen en communicatie

In sociale vaardigheidstrainingen (sova-trainingen) wordt  vaak gebruik gemaakt van de Roos van Leary, en om het concept beter toegankelijk te maken voor kinderen, worden soms dieren gekoppeld aan de verschillende gedragsstijlen. Deze dieren helpen kinderen om de verschillende manieren van communiceren en omgaan met anderen beter te begrijpen en onthouden.

We zien hier vier dieren als concreet voorbeeld hoe dieren kunnen worden ingezet bij de Roos van Leary:

• Leeuw (Boven-tegen): Dit dier staat symbool voor dominant en uitdagend gedrag. De leeuw neemt de leiding en wil bepalen wat er gebeurt, maar kan soms ook te hard overkomen op anderen. Dit helpt kinderen te begrijpen wanneer ze te veel de baas willen spelen en hoe dat anderen beïnvloedt;
• Schildpad (Onder-tegen): De schildpad symboliseert teruggetrokken gedrag. Hij trekt zich terug in zijn schild als hij zich bedreigd voelt. Dit gedrag kan worden herkend bij kinderen die stil of onzeker zijn in sociale situaties, en het helpt hen om te leren dat ze zich meer kunnen openstellen;
• Hond (Onder-samen): De hond is trouw en volgt graag. Dit dier staat voor meegaand en volgzaam gedrag. Kinderen kunnen zich hieraan spiegelen wanneer ze anderen willen helpen en samenwerken, maar leren ook dat ze soms voor zichzelf mogen opkomen;
• Aap (Boven-samen): De aap is speels en sociaal, en staat symbool voor leidend gedrag dat ook gericht is op samenwerking. Dit dier helpt kinderen te begrijpen hoe ze een leider kunnen zijn zonder dominant te zijn, en hoe ze anderen kunnen meenemen in het proces.

Door de verschillende gedragsstijlen te koppelen aan dieren, wordt het voor kinderen gemakkelijker om hun eigen gedrag te herkennen en te begrijpen hoe ze dit kunnen aanpassen. In sova-trainingen kan dit model helpen om sociale vaardigheden te verbeteren, zoals samenwerken, assertiviteit en conflictoplossing. 

Leary4Kids

Leary4Kids is een programma dat speciaal is ontwikkeld om het model van de Roos van Leary toegankelijk te maken voor kinderen. Dit programma werkt met acht dieren, en er kan ook een vloerkleed bij gebruikt worden waarop de groen/rode cirkel staat afgebeeld en die kan helpen om situaties te visualiseren. 

Leary4Kids helpt kinderen beter inzicht te krijgen in hun eigen gedrag en dat van anderen. Het doel is om kinderen op een speelse en laagdrempelige manier te leren over communicatie, sociale interacties en gedragsdynamiek. Door het gebruik van de Roos van Leary worden kinderen zich bewust van hoe hun gedrag invloed heeft op anderen en hoe zij zelf kunnen reageren op het gedrag van anderen.

Kernprincipes van Leary4Kids:

• Dieren als symbolen voor gedrag: Net als bij sommige sociale vaardigheidstrainingen worden in Leary4Kids dieren gebruikt om verschillende gedragsstijlen uit de Roos van Leary te verduidelijken. Elk dier vertegenwoordigt een bepaald type gedrag, zoals dominant, volgzaam, samenwerkend of tegenwerkend gedrag. Dit maakt het voor kinderen makkelijker om zich in te leven in de verschillende rollen en gedragsstijlen;
• Spelenderwijs leren: Leary4Kids gebruikt veel spelletjes en rollenspellen om kinderen actief mee te laten doen. Kinderen leren door situaties na te bootsen en te experimenteren met verschillende gedragsstijlen. Dit kan variëren van het oplossen van conflicten tot samenwerken aan een project;
• Zelfreflectie en bewustwording: Het programma moedigt kinderen aan om na te denken over hun eigen gedrag en hoe ze omgaan met hun klasgenoten of vrienden. Dit helpt hen om meer grip te krijgen op hun sociale interacties en zich bewuster te worden van hoe zij overkomen op anderen;
• Geschikt voor scholen en sova-trainingen: Leary4Kids wordt vaak gebruikt in scholen of als onderdeel van sociale vaardigheidstrainingen (sova-trainingen). Het programma helpt kinderen met het verbeteren van hun sociale vaardigheden, zoals assertiviteit, samenwerken en het omgaan met conflicten.

Leary4Kids maakt het Roos van Leary-model toegankelijk voor kinderen en biedt een speelse manier om hen te leren omgaan met verschillende sociale situaties en gedragsstijlen.

5. Roos van Leary voor trainers van groepen

Trainers kunnen de Roos van Leary gebruiken om groepsdynamiek en communicatiepatronen te verbeteren. Het model helpt hen begrijpen hoe gedrag onderling beïnvloedt, wat waardevol is bij teamcoaching of sociale vaardigheidstrainingen. Door bijvoorbeeld dominantie, samenwerking of oppositie binnen groepen te analyseren, kunnen trainers deelnemers bewust maken van hun eigen gedrag en hoe dit reacties oproept bij anderen.

Daarnaast kunnen trainers met de Roos van Leary conflicten beter aanpakken en samenwerking bevorderen door gerichte interventies en oefeningen te gebruiken die communicatie en samenwerking versterken.

Roos van Leary en het Process Communication Model

De Roos van Leary en het Process Communication Model (PCM) zijn beide modellen die interpersoonlijke communicatie en gedragspatronen helpen begrijpen, maar ze hebben verschillende benaderingen.

• Roos van Leary richt zich op hoe gedragspatronen (bijv. dominant, volgzaam) invloed hebben op anderen en hoe deze patronen wederzijds gedrag oproepen. Het model focust op interactie tussen mensen in sociale contexten;
• PCM kijkt naar de communicatie- en persoonlijkheidsstructuren van mensen, gebaseerd op zes persoonlijkheidstypes. PCM helpt inzicht te krijgen in iemands voorkeursstijl van communicatie en stressgedrag.

De Roos van Leary richt zich meer op gedragsdynamiek in relaties, terwijl PCM persoonlijkheid en communicatievoorkeuren centraal stelt.

Bronnen:

Bert van Dijk, Anne-Lies Hustings (2019), De Roos van Leary, interactiekunde voor professionals

R.Verstegen, H.PB.Lodewijks (1993), Interactiewijzer, Analyse en aanpak van interactieproblemen in professionele opvoedingssituaties

Leary Academy

Roos van Leary - uitleg

Reynaarde - Roos van Leary