Versterken van professionele netwerken: sleutels tot effectieve kennisdeling in het onderwijs

Geplaatst op 22 augustus 2024

Het delen van kennis binnen professionele netwerken is cruciaal voor de verbetering van het onderwijs. Effectieve kennisdeling leidt niet alleen tot persoonlijke groei van docenten, maar ook tot de versterking van de organisatie als geheel. Dit artikel verkent de factoren die bijdragen aan succesvolle kennisdeling in onderwijsnetwerken en biedt inzicht in hoe deze processen geoptimaliseerd kunnen worden.

Het Belang van Kennisdeling

In de onderwijssector is het delen van kennis essentieel voor innovatie en verbetering van de kwaliteit. Kennisdeling stelt docenten in staat om van elkaar te leren, nieuwe inzichten te verkrijgen en beste praktijken te implementeren. Dit draagt bij aan een cultuur van continue professionalisering en ondersteunt de ontwikkeling van lerende organisaties. De voordelen van kennisdeling gaan verder dan alleen individuele groei; het versterkt de gehele schoolgemeenschap en leidt tot betere onderwijsresultaten voor leerlingen.

Factoren die Kennisdeling Bevorderen

Er zijn verschillende factoren die effectieve kennisdeling binnen professionele netwerken stimuleren:

1. Vertrouwen en Veiligheid: Een cultuur van vertrouwen is cruciaal voor het delen van kennis. Docenten moeten zich veilig voelen om hun ideeën, successen en mislukkingen te delen zonder angst voor kritiek. Dit creëert een omgeving waarin openheid en samenwerking worden aangemoedigd.

2. Gedeelde Doelen en Visies: Als docenten en schoolleiders een gezamenlijke visie en gedeelde doelen hebben, is de kans groter dat zij kennis willen delen. Dit gemeenschappelijk doel biedt richting en motiveert docenten om bij te dragen aan het collectieve leren.

3. Leiderschap en Ondersteuning: Effectief leiderschap speelt een sleutelrol in het faciliteren van kennisdeling. Leiders die actief kennisdeling bevorderen, door bijvoorbeeld tijd en middelen beschikbaar te stellen, zorgen voor een ondersteunende omgeving waarin docenten zich gewaardeerd voelen.

4. Fysieke en Virtuele Ruimtes: De beschikbaarheid van ruimtes waar docenten elkaar kunnen ontmoeten, zowel fysiek als virtueel, is belangrijk voor kennisdeling. Deze ruimtes moeten uitnodigend zijn en voorzien zijn van de nodige middelen om samenwerking te bevorderen.

5. Structuur en Organisatie: Een duidelijke structuur binnen het netwerk of de school helpt bij het systematisch delen van kennis. Dit kan bijvoorbeeld door middel van regelmatige vergaderingen, werkgroepen of professionele leergemeenschappen. Een goede organisatie zorgt ervoor dat kennisdeling geen toevallige gebeurtenis is, maar een integraal onderdeel van het professionele leven van docenten.

Uitdagingen en Barrières voor Kennisdeling

Hoewel kennisdeling veel voordelen biedt, zijn er ook uitdagingen die overwonnen moeten worden. Deze uitdagingen kunnen kennisdeling belemmeren en het succes van professionele netwerken ondermijnen.

1. Gebrek aan Tijd: Tijdgebrek is een veelvoorkomende uitdaging in het onderwijs. Docenten hebben vaak een drukke agenda, waardoor het moeilijk is om tijd vrij te maken voor kennisdeling. Dit kan leiden tot een oppervlakkige uitwisseling van ideeën, in plaats van diepgaande samenwerking.

2. Onvoldoende Middelen: Het ontbreken van voldoende middelen, zoals technologie of toegang tot informatie, kan een belemmering vormen voor effectieve kennisdeling. Zonder de juiste hulpmiddelen kunnen docenten moeite hebben om kennis op een efficiënte manier te delen.

3. Weerstand tegen Verandering: In sommige gevallen kunnen docenten weerstand bieden tegen het delen van kennis, vooral als ze gewend zijn om onafhankelijk te werken. Deze weerstand kan voortkomen uit angst voor verandering of onzekerheid over nieuwe praktijken.

4. Culturele Barrières: Verschillen in cultuur binnen een school of netwerk kunnen ook een barrière vormen voor kennisdeling. Bijvoorbeeld, als er een cultuur van concurrentie heerst, kan dit samenwerking en kennisdeling ontmoedigen.

Strategieën voor Succesvolle Kennisdeling

Om de uitdagingen te overwinnen en effectieve kennisdeling te bevorderen, zijn er verschillende strategieën die scholen en netwerken kunnen implementeren:

1. Creëer een Cultuur van Vertrouwen: Scholen moeten actief werken aan het opbouwen van een cultuur van vertrouwen. Dit kan door open communicatie te bevorderen, successen te vieren en een veilige omgeving te creëren waarin docenten zich vrij voelen om kennis te delen.

2. Investeer in Leiderschap: Leiders moeten worden getraind en ondersteund in hun rol als facilitators van kennisdeling. Dit kan door middel van professionele ontwikkeling en mentoring, zodat zij de vaardigheden hebben om een cultuur van samenwerking te bevorderen.

3. Gebruik Technologie als Hulpmiddel: Technologie kan een krachtig hulpmiddel zijn voor kennisdeling, vooral in grote netwerken of scholen met veel docenten. Online platforms en tools kunnen de uitwisseling van ideeën en best practices vergemakkelijken.

4. Veranker Kennisdeling in de Structuur: Scholen kunnen kennisdeling integreren in hun dagelijkse routines en structuren, bijvoorbeeld door het organiseren van regelmatige bijeenkomsten of het opzetten van professionele leergemeenschappen. Dit zorgt ervoor dat kennisdeling een vast onderdeel wordt van het professionele leven van docenten.

5. Bied Tijd en Ruimte voor Kennisdeling: Het is belangrijk dat scholen tijd en ruimte creëren voor kennisdeling. Dit kan door het inplannen van speciale tijdsloten voor samenwerking of door het aanbieden van ruimtes waar docenten elkaar kunnen ontmoeten.

Conclusie

Effectieve kennisdeling is essentieel voor de ontwikkeling van lerende organisaties en het verbeteren van het onderwijs. Door te investeren in een cultuur van vertrouwen, gedeelde doelen, effectief leiderschap, en het gebruik van technologie, kunnen scholen en netwerken de barrières voor kennisdeling overwinnen en een omgeving creëren waarin samenwerking en continue professionalisering centraal staan. Het resultaat is een sterker en beter voorbereid team van docenten dat in staat is om de uitdagingen van het moderne onderwijs aan te gaan.

Geraadpleegde bronnen

• Boogaard, M., Schenke, W., Van Schaik, P., Felix. C. (2017). Kennisbenutting in kennisnetwerken van docenten: een verkenning. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
• Hooge, E.H., Van der Sluis, M. & Waslander, S. (2017). Krachtige koppels. Hoe de overheid zich kan verhouden tot autonome netwerken van scholen. Tilburg: TIAS School for Business and Society.
• März, V., Gaikhorst, L., Mioch, R., & Geijsel, F. P. (2017). Van acties naar interacties. Een overzichtsstudie naar de rol van professionele netwerken bij duurzame onderwijsvernieuwing. Amsterdam/Diemen: RICDE, Universiteit van Amsterdam/NSO- CNA Leiderschapsacademie.
• Noordegraaf, M., Van der Steen, M. & Van Twist, M. (2014). Fragmented or connective professionalism? Strategies for professionalizing the work of strategists and other (organizational) professionals. Public Administration, 92(1): 21-38.
• Raes, E., Kyndt, E., Decuyper, S., Van den Bossche, P., & Dochy, F. (2015). An exploratory study of group development and team learning. Human Resource Development Quarterly, 26, 5-30.
• Schenke, W., Van Schaik, P., Heemskerk, I., & Boogaard, M. (2019). Beter benutten van kennis uit onderzoek en onderwijspraktijk. Kansrijke aanpakken voor docentgroepen.
• Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
• Schulz, M., Den Heijer I., De Baas, J.H. & Van der Steen, M. (2017). Sturen en stromen. Overheid in een samenleving waarin iedereen stuurt. Den Haag: Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.
• Van der Sanden, J., & Teurlings, C. (2003). Developing competence during practice periods: The learner’s perspective. In: T. Tuomi-Gröhn & Y. Engeström (Eds). Between school and work: new perspectives on transfer and boundary-crossing. Oxford: Pergamon Elsevier Science.
• Van Schaik, P. (2020, in press). Utilizing, co-constructing and sharing of knowledge in collaborative teacher learning. Proefschrift. Universiteit van Amsterdam.
• Van Schaik, P., Volman, M., Admiraal, W., & Schenke, W. (2018). Barriers and conditions for teachers’ utilisation of academic knowledge. International Journal of Educational Research, 90, 50-63.
• Van Schaik, P., Volman, M., Admiraal, W., & Schenke, W. (2019). Approaches to co- construction of knowledge in teacher learning groups. Teaching and Teacher Education, 84, 30-43.

¹ De samenwerking van het (uitgebreide) netwerk met andere partijen of netwerken valt buiten de beantwoording van de huidige vraag.
² Hooge et al. (2017) definiëren autonome netwerken als drie of meer scholen van verschillende schoolbesturen die in een netwerk participeren om gezamenlijk iets te realiseren wat zij afzonderlijk van elkaar niet kunnen. Zij zijn in meer of mindere mate autonoom, omdat ze nagenoeg los staan van schoolbesturen of de overheid. Deze autonome netwerken richten zich op een specifieke inhoud en ontwikkeling van het onderwijs. Het zijn doorgaans netwerken van onderwijsprofessionals, waardoor onderzoeksuitkomsten in deze context relevant kunnen zijn voor de professionele netwerken zoals gedefinieerd voor het huidige Kennisrotonde-antwoord.