Componeren in de klas

Is er een verschil in effecten op muzikale leeropbrengsten en op andere schoolprestaties tussen een productieve aanpak van muziekonderwijs waarbij leerlingen zelf muziek componeren, en een meer reproductieve aanpak, met een grotere rol voor de leerkracht? En wat doet componeren met de betrokkenheid van leerlingen bij muziekonderwijs? Deze vragen zijn onderzocht op basisschool De Vijver, een Dalton school in Den Haag.

Drie groepen 5 en 6 - de experimentele groep - volgden een muziekprogramma waarbij leerlingen zelf gezamenlijk muziek componeerden in de klas en reflecteerden op proces en uitkomst. In drie andere groepen 5 en 6 - de controle groep - zongen, speelden en bewogen leerlingen op bestaande liedjes van songwriters en componisten. Beide programma's bestonden uit 18 wekelijkse lessen van 45 minuten, en werden gegeven door dezelfde vakdocent. Met een aantal tests zijn de verschillende leeropbrengsten gemeten. Voor taal en rekenen werden cito-resultaten gebruikt.

Betrokkenheid

Uit de tests bleek dat leerlingen die componeerden met een drie-traps-model (waaronder ideeën creëren, schrijven en reviseren) meer betrokken waren bij de activiteiten dan leerlingen uit de controle groep. Betrokkenheid houdt in dat leerlingen gemotiveerd zijn om deel te nemen aan muziekactiviteiten en daar ook toe in staat zijn. Om betrokkenheid te creëren moet een probleem betekenisvol voor hen zijn, en passen bij de manier waarop zij de wereld interpreteren. Het moet hun denken uitdagen, maar nog wel te begrijpen zijn.

Geen verschil of geen effecten

Beide vormen van muziekonderwijs bleken geen effect te hebben op intelligentie. Ook werden er geen effecten gevonden op spelling en rekenen. Beide groepen gingen evenveel vooruit op het gebied van zingen, ook al zong de controle groep meer dan de andere groep. Melodie, ritme, expressie en begrip kunnen blijkbaar ook vergroot worden door andere muzikale activiteiten dan zingen. 

Effect op leesvaardigheid

De leerlingen die componeerden bleken beter te scoren op leesvaardigheid. Dit verschil zou veroorzaakt kunnen doordat een compositie elementen heeft die voor een deel hetzelfde zijn als een tekst. Leerlingen moeten ideeën uitdrukken, volgordes bepalen en classificeren. Ze maakten bij het componeren uitgebreid gebruik van muzieknotatie.

Kansen voor componeren

Uit de studie blijkt dat componeren een geschikte en bruikbare vorm van muziekonderwijs is om te gebruiken in de klas, die bovendien bijdraagt aan bredere ontwikkeling van kinderen. Liedjes componeren vanuit de eigen muzikale verbeelding is een vorm van authentiek leren. Met de hulp van een expert en hun medeleerlingen kunnen leerlingen dit.

Muziek componeren vraagt wel iets anders van de leerkracht; meer gedifferentieerde instructie, het kunnen toepassen van vormen van samenwerkend leren, feedback geven aan individuele leerlingen en groepjes van leerlingen. Dit alles leidt tot grotere betrokkenheid van de kinderen dan alleen maar muziek van anderen reproduceren.