Gepersonaliseerd onderwijs en de impact op leerprestaties van achterstandsleerlingen

Geplaatst op 11 juli 2024

Gepersonaliseerd onderwijs heeft de potentie om positieve effecten te hebben op de leerprestaties van leerlingen, inclusief die uit achterstandssituaties. Echter, de effectiviteit hangt sterk af van hoe dit concept wordt geïmplementeerd en welke mate van regie over het leerproces aan de leerlingen wordt overgelaten.

Definiëring van Gepersonaliseerd Onderwijs

Gepersonaliseerd onderwijs is een benadering waarbij het leerproces zoveel mogelijk wordt afgestemd op individuele verschillen tussen leerlingen. Dit kan verschillende vormen aannemen, zoals vergaande differentiatie, gebruik van ICT-ondersteuning, individuele leerroutes, eigenaarschap van leerlingen over hun leerproces, en vraaggestuurd leren.

Er zijn twee belangrijke dimensies om gepersonaliseerd onderwijs te beschrijven: de mate van regie over het leren en de balans tussen individuele en collectieve onderwijsdoelen. De eerste dimensie verwijst naar wie de controle heeft over het leerproces: de leerling zelf, de leerkracht, of de onderwijsmethode. De tweede dimensie benadrukt of het onderwijs meer gericht is op individuele behoeften en doelen, of op collectieve doelen zoals socialisatie en kwalificatie.

Impact van Gepersonaliseerd Leren op Achterstandsleerlingen

Onderzoek suggereert dat gepersonaliseerd leren zwak positieve effecten kan hebben op de leerprestaties van leerlingen, inclusief op reken- en leesvaardigheden. Deze effecten zijn vooral merkbaar wanneer de nadruk ligt op individuele leerlijnen en groepsdifferentiatie, eerder dan op volledige zelfregie van de leerlingen over hun leerproces.

Voor leerlingen uit lagere sociaal-economische milieus (SES), zoals achterstandsleerlingen, kan gepersonaliseerd leren echter ook risico's met zich meebrengen. Deze leerlingen hebben vaak minder ontwikkelde metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden. Zelfregulerend leren vereist namelijk dat leerlingen in staat zijn om hun eigen leerproces effectief te plannen, monitoren en bij te sturen.

Risico's van Zelfregie voor Achterstandsleerlingen

Kinderen van lager opgeleide ouders vertonen over het algemeen zwakkere executieve functies en zelfregulerende vaardigheden in vergelijking met kinderen van hoger opgeleide ouders. Dit kan zich uiten in moeite met het plannen van huiswerk, het oppakken van nieuwe taken, en het uitvoeren van nieuwe procedures. Leerkrachten ervaren dat deze leerlingen meer begeleiding nodig hebben bij deze vaardigheden.

Wanneer gepersonaliseerd onderwijs sterk leunt op zelfregie van leerlingen over hun leerproces, kan dit leiden tot grotere leerachterstanden bij achterstandsleerlingen. Ze hebben mogelijk meer baat bij een aanpak waarbij de leerkracht de regie behoudt of waar eerst wordt gewerkt aan het versterken van metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden.

Aanbevolen Benaderingen voor Achterstandsleerlingen

Voor achterstandsleerlingen lijkt een aanpak met meer individuele instructie of differentiatie op de korte termijn effectiever. Dit sluit beter aan bij hun behoefte aan directe begeleiding en gestructureerde ondersteuning. Op de langere termijn kunnen zelfregulerende en metacognitieve vaardigheden wel degelijk worden ontwikkeld, wat hen kan helpen in hun verdere schoolloopbaan.

Conclusie

Gepersonaliseerd onderwijs biedt potentieel positieve effecten op de leerprestaties van achterstandsleerlingen, maar deze effecten zijn sterk afhankelijk van hoe het onderwijs is vormgegeven. Het is essentieel om rekening te houden met de ontwikkelingsniveaus van metacognitieve en zelfregulerende vaardigheden bij deze leerlingen. Een gebalanceerde aanpak waarbij differentiatie wordt gecombineerd met gerichte ondersteuning kan het beste resultaat bieden voor het verbeteren van de leerprestaties van achterstandsleerlingen in het basisonderwijs.

Geraadpleegde bronnen 

• Connor, C., Morrison, F. Fishman, B. Crowe, E., Al Otaiba, S. & Schatschneider, C. (2013). Literacy Instruction on Students' Reading From First Through Third Grade Psychological Science, 24(8), p. 1408-1419.
• Education Endowment Foundation (2019). Individualised instruction, London: EEF.
• Kennisrotonde (2017). Verhoogt gepersonaliseerd onderwijs de resultaten van alle leerlingen in het primair onderwijs? (KR. 148). Den Haag: Kennisrotonde.
• De Kool, D. & Nijveld, B. (2014). Gepersonaliseerd onderwijs. Een verkenning van de implicaties voor het primair en voortgezet onderwijs, Rotterdam: Risbo/Center for Public Innovation.
• Kostons, D., Donker, A.S., & Opdenakker, M.C. (2014). Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk. Groningen: GION/Rijksuniversiteit Groningen.
• Luijten, K. & Klaeijsen, A. (2020). Canon beroepsonderwijs: Gepersonaliseerd leren. ’s Hertogenbosch: ECBO.
• Pane, J. F., Steiner, E. D., Baird, M. D., & Hamilton, L. S. (2015). Continued Progress: Promising Evidence on Personalized Learning. Santa Monica: RAND Corporation.
• Van Eck, E., Heemskerk, I., & Pater, C. (2015). Effecten van Flexibilisering en Gepersonaliseerd Leren. Deelrapport Onderzoek i.o.v. de Onderwijsraad. Utrecht/Amsterdam: Oberon/Kohnstamm Instituut.
• Van Loon, A., Van der Neut, I., de Ries, K & Kral, M. (2016). Dimensies van gepersonaliseerd leren. De eerste bouwsteen voor het organiseren van gepersonaliseerd leren. Arnhem/Nijmegen: HAN.
• Van Tetering, M.A.J. 2018 Determinants of the neuropsychological development of schoolchildren and adolescents: On self-regulation, boy-girl differences and parental education. Dissertation, Amsterdam: Vrije Universiteit.