Kennisplatform
Nieuw: Let op! Wij-leren.nl lanceert nieuwe website

Effectieve vragen stellen essentieel voor een onderzoekende houding

Sietske van der Wegen
Onderwijskundig adviseur en projectbegeleider bij T-PrimaiR  

Van der Wegen, S. (2018). Effectieve vragen stellen essentieel voor een onderzoekende houding.
Geraadpleegd op 06-12-2024,
van https://wij-leren.nl/effectieve-vragen-stimuleren-onderzoekende-houding.php
Geplaatst op 3 april 2018
Effectieve vragen stellen

Om goed te kunnen functioneren in de (toekomstige) maatschappij moeten leerlingen een actieve, kritische en onderzoekende houding ontwikkelen. Leerkrachten kunnen dit positief beïnvloeden door het stellen van effectieve vragen. Effectieve vragen zetten namelijk aan tot actief denken en dát is wat we willen bereiken.

Leerlingen moeten actief nadenken over hun eigen ontwikkelingsproces en op welke wijze zij hier zelf invloed op kunnen uitoefenen. Een effectieve vraag is gericht op het activeren van een actief kritisch denkproces en een onderzoekende houding, waardoor leerlingen antwoord kunnen geven op een vraag.

"Effectieve vragen stellen is essentieel voor het stimuleren van actief leren en denken èn het ontwikkelen van een onderzoekende houding bij leerlingen."

Echte vragen

Leerlingen worden de hele dag bevraagd door leerkrachten. Wie echter goed luistert zal opmerken dat de meeste vragen geen echte (effectieve) vragen zijn.

Iedereen heeft weleens gezegd/gehoord:

  1. “Zullen we deze opdracht nog even afmaken?”
  2. “Is het verstandig dat júllie gaan samenwerken?”. 

Beide vragen zijn geen echte vragen, maar een verkapte opdracht of mening. De leerkracht bedoelde eigenlijk:

  1. "Jullie gaan deze opdracht afmaken."
  2. "Ik wil niet dat jullie gaan samenwerken, want dat vind ik niet verstandig."

Je kunt je dus afvragen waarom deze vragen dan überhaupt gesteld worden aan leerlingen als hun antwoorden er toch niet toe doen.

De simpele reden dat leerkrachten ineffectieve vragen stellen is dat men zich niet bewust is van welke soort vragen zij stellen. Dit is op zich niet zo vreemd, want we worden allemaal grootgebracht met vele niet-echte-vragen.

Regelmatig hoor je een ouder tegen zijn peuter zeggen: “Zullen we onze jas aandoen?” of “Zullen we gaan slapen?”. Wat de ouder eigenlijk bedoelt is ‘We gaan onze jas aantrekken.’ en ‘Jij gaat nu slapen.’. We zijn gewend om opdrachten en meningen te verbloemen als vragen. Logisch dus dat deze ‘vragen’ ook in het onderwijs aan leerlingen worden gesteld.

"Leerkrachten stellen vaak ineffectieve, suggestieve vragen."

Suggestieve vragen

Leerkrachten kennen doorgaans het verschil tussen open en gesloten vragen. Ook weten ze vaak wel dat open vragen leerlingen meer aanzetten tot actief denken dan gesloten vragen. Het verschil tussen suggestieve en niet suggestieve vragen is echter vaak minder bekend.

Leerkrachten zijn zich er vaak niet van bewust dat hun woordkeuze, intonatie en lichaamshouding invloed hebben op de kwaliteit van hun vragen.

‘Vind jij dit vreemd?’ is een hele andere vraag dan ‘Vind jij dit niet vreemd?’. Door slechts het ene woordje ‘niet’ toe te voegen aan deze vraag, wordt het een mening. Intonatie spreekt vaak ook boekdelen: ‘Heb jij de opdracht alleen gemaakt?’ of ‘Heb jij de opdracht alléén gemaakt?’. De tweede ‘vraag’ geeft duidelijk aan dat er vraagtekens worden gesteld bij het feit of de leerling de opdracht daadwerkelijk individueel gemaakt heeft.

Een leerkracht die met een blije gezichtsuitdrukking of met een diepe frons de vraag ‘Heb je het antwoord gecontroleerd?’ stelt, laat direct zien of het gegeven antwoord van de leerling (on)juist is.

"Woordkeuze, intonatie en lichaamshouding hebben invloed op de kwaliteit van vragen."

Hogere en lagere orde vragen

Naast de wijze waarop leerkrachten vragen kunnen stellen, zijn er ook verschillende type vragen. De hogere en lagere orde vragen, gebaseerd op de Taxonomie van Bloom, geven leerkrachten inzicht in deze verschillende soorten vragen die zij leerlingen kunnen stellen.

Hogere orde vragen richten zich op:

  • het stimuleren van probleemoplossend vermogen;
  • zelfstandigheid;
  • kritisch denken;
  • het ontlokken van discussies.

Lagere orde vragen worden gesteld om:

  • leerlingen dingen te laten onthouden; 
  • leerlingen dingen te laten begrijpen;
  • leerlingen dingen te laten toepassen.

De lagere orde vragen stelt de leerkracht, zodat hij of zij kan achterhalen in welke mate leerlingen iets begrepen hebben. Het beoogde doel van de gestelde vraag bepaalt dus welke soort vraag gesteld moet worden. Daarom zullen leerkrachten wisselend vragen van hogere en lagere orde moeten toepassen tijdens lesactiviteiten.

De hogere orde vragen stimuleren het eigenaarschap van leerlingen, omdat deze vragen een beroep doen op het actief kritische denkproces en onderzoekende houding.

Wachttijd

Wachttijd tussen opeenvolgende vragen geeft leerlingen veel informatie. Hoe langer de wachttijd hoe meer het antwoord van een leerling er ook echt toe doet. Ze krijgen namelijk de kans om na te denken over hun antwoord, dit te formuleren en uit te spreken. Tevens krijgen ze hiermee de tijd om het gegeven antwoord te heroverwegen.

Vaak is de wachttijd erg kort. Leerkrachten zijn gefocust op snelle en juiste antwoorden. Daardoor worden vragen vaak herhaald of verbogen qua structuur wanneer het antwoord te lang op zich laat wachten. Leerlingen krijgen zo amper de tijd om na te denken over en het formuleren van hun antwoord.

Leerlingen die meer bedenktijd nodig hebben haken hierdoor eerder af. Hierdoor neemt hun kritische en onderzoekende houding af of het wordt niet eens ontwikkeld. Dit wordt ook in de hand gewerkt door de momenten waarop en de mate waarin leerkrachten vragen doorspelen aan klasgenoten. Vragen worden vaker doorgespeeld wanneer een gegeven antwoord fout is, dan wanneer het antwoord juist is.

Leerkrachten hebben de neiging om juiste antwoorden direct te voorzien van feedback. Leerlingen die onjuiste antwoorden geven krijgen vaker de tijd om hun antwoorden nogmaals te overdenken.

"Door een korte wachttijd kan de kritische en onderzoekende houding van een kind afnemen of niet eens ontwikkelen."

De rol van de leerkracht

Leerlingen herkennen (on)bewust al vlug de manier van vragen stellen door leerkrachten. Hierdoor wordt de ontwikkeling van een actief kritische en onderzoekende houding negatief beïnvloed. Leerlingen zijn gewend om antwoorden te geven die leerkrachten graag willen horen. Het draait echter bij het ontwikkelen van een actief kritische en onderzoekende houding niet om het geven van gewenste antwoorden, maar om het proces hoe leerlingen tot hun antwoorden komen.

Het is dus van belang dat leerkrachten zich bewust zijn van de waarde van, de wijze waarop en met welk doel zij vragen stellen. Door deze bewustwording zullen zij meer frequent effectieve vragen en kunnen zij de actief kritische en onderzoekende houding van leerlingen (nog meer) stimuleren.

Alleen kennis vergaren over dit onderwerp is niet voldoende. Het letterlijk zicht krijgen op het eigen leerkrachtengedrag is noodzakelijk. Het filmen van lesactiviteiten is hiervoor een krachtig middel. Door de beelden te evalueren en in te zoomen op de manier van vragen stellen kunnen patronen worden ontdekt en doorbroken.

Dus breng jezelf in beeld en vraag je bij iedere vraag het volgende af:
“Welke vragen stel ik en met welk doel?”

"Bij het ontwikkelen van een kritische, onderzoekende houding draait het niet om het geven van gewenste antwoorden maar om het proces hoe leerlingen tot hun antwoorden komen."

Verder lezen?

Over effectieve vragen stellen is meer online te vinden:

  • Ebbens & Ettekoven hebben een hoofdstuk gewijd aan vragen stellen: Effectief Leren (Ebbens & Ettekoven, 2013). 
  • Vrij te downloaden kwaliteitskaart over de kunst van vragen stellen vind je hier
  • Voor informatie over de Taxonomie van Bloom kan Informatiepunt Onderwijs & Talentontwikkeling van het SLO geraadpleegd worden via deze link

Dit is deel 1 in de serie over het stellen van vragen in de klas. Deel 2 gaat over het geven van beurten in de klas. 

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.