Het integreren van formatief toetsen in programmagericht taalonderwijs

Geplaatst op 7 augustus 2024

Inleiding

Formatief toetsen is een essentieel onderdeel van modern onderwijs, vooral binnen het vakgebied taalonderwijs. Het biedt leraren de mogelijkheid om het leerproces van hun leerlingen continu te volgen en aan te passen. Dit artikel bespreekt de integratie van formatief toetsen in programmagericht taalonderwijs en hoe dit de leerresultaten kan verbeteren.

Wat is Formatief Toetsen?

Formatief toetsen omvat een reeks evaluatiemethoden die leraren en leerlingen gebruiken om het leerproces te monitoren en te verbeteren. In tegenstelling tot summatief toetsen, dat de eindprestaties beoordeelt, richt formatief toetsen zich op voortdurende feedback en aanpassing van het onderwijs om het leren te bevorderen.

Kenmerken van Formatief Toetsen

• Feedback: Directe en bruikbare feedback die leerlingen helpt hun leerstrategieën aan te passen.
• Aanpassing van Instructie: Leraren passen hun onderwijsmethoden aan op basis van de verkregen informatie.
• Leerbetrokkenheid: Actieve betrokkenheid van leerlingen bij hun eigen leerproces.

Waarom Formatief Toetsen in Taalonderwijs?

In het taalonderwijs is het belangrijk dat leerlingen zich voortdurend ontwikkelen in hun taalvaardigheden. Formatief toetsen helpt bij:

• Identificeren van Sterke en Zwakke Punten: Helpt zowel leraren als leerlingen om gebieden te identificeren die extra aandacht nodig hebben.
• Bevorderen van Actief Leren: Moedigt leerlingen aan om actief deel te nemen aan hun leerproces en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leren.
• Verbeteren van Taalvaardigheden: Continue feedback en aanpassingen helpen leerlingen om hun taalvaardigheden stapsgewijs te verbeteren.

Implementatie van Formatief Toetsen in Programmagericht Taalonderwijs

Stap 1: Doelen Stellen

Het begint met het duidelijk stellen van leerdoelen. Deze doelen moeten specifiek, meetbaar, haalbaar, relevant en tijdgebonden (SMART) zijn. Door duidelijke doelen te stellen, weten zowel leraren als leerlingen waar ze naar streven en kunnen ze hun voortgang beter meten.

Stap 2: Ontwerpen van Evaluaties

Evaluaties moeten zo worden ontworpen dat ze relevante informatie bieden over de voortgang van de leerling richting de gestelde doelen. Dit kan variëren van korte quizzen en schriftelijke opdrachten tot mondelinge presentaties en peer reviews.

Stap 3: Feedback Mechanismen

Effectieve feedback is specifiek, constructief en gericht op het proces. Leraren moeten zorgen voor regelmatige en gedetailleerde feedback die leerlingen helpt om hun leerstrategieën aan te passen en te verbeteren.

Stap 4: Leerlingen Betrekken

Leerlingen moeten actief betrokken worden bij het formatief toetsproces. Dit kan door zelfevaluaties, peer-evaluaties en reflectieopdrachten die hen helpen inzicht te krijgen in hun eigen leerproces.

Stap 5: Aanpassen van Instructie

Op basis van de verkregen data moeten leraren hun instructie aanpassen. Dit kan betekenen dat bepaalde onderwerpen herhaald worden, extra oefeningen worden aangeboden of dat de instructiemethoden worden aangepast aan de behoeften van de leerlingen.

Praktische Voorbeelden van Formatief Toetsen

Vragen en Antwoorden

Een eenvoudige manier om formatief te toetsen is door regelmatig vragen te stellen tijdens de les. Dit helpt niet alleen bij het controleren van begrip, maar moedigt ook actieve deelname aan.

Korte Quizzen

Korte, frequente quizzen kunnen helpen om de voortgang van leerlingen te monitoren en hen regelmatig feedback te geven. Deze quizzen moeten gericht zijn op de kernconcepten en vaardigheden die in de les worden onderwezen.

Portfolio's

Portfolio's zijn een krachtig instrument voor formatief toetsen. Ze stellen leerlingen in staat om hun werk te verzamelen, te reflecteren op hun leerproces en hun voortgang over tijd te zien.

Peer Feedback

Peer feedback moedigt samenwerking en kritisch denken aan. Door elkaars werk te beoordelen, leren leerlingen niet alleen van hun eigen fouten, maar ook van die van anderen.

Uitdagingen en Oplossingen

Tijd en Middelen

Een van de grootste uitdagingen bij formatief toetsen is de tijd en middelen die nodig zijn voor effectieve implementatie. Leraren moeten voldoende tijd hebben om feedback te geven en hun instructie aan te passen. Dit kan worden opgelost door gebruik te maken van technologie en samenwerking binnen het lerarenteam.

Kwaliteit van Feedback

De kwaliteit van de feedback is cruciaal voor het succes van formatief toetsen. Leraren moeten getraind worden in het geven van effectieve feedback die specifiek, constructief en gericht op het proces is.

Conclusie

Het integreren van formatief toetsen in programmagericht taalonderwijs biedt talloze voordelen voor zowel leraren als leerlingen. Door continue feedback en aanpassingen kunnen leerlingen hun taalvaardigheden effectief ontwikkelen en verbeteren. Het succes van deze aanpak hangt echter af van de bereidheid en het vermogen van leraren om deze methoden effectief te implementeren en te gebruiken.

Geraadpleegde bronnen

• Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment Evaluation and Accountability, 21 (1), 5–31. doi:10.1007/s11092-008-9068-5.
• Brady, L. (2004). In Search of the Ideal Portfolio. Educational Practice and Theory, 26 (1), 51–60. doi: 10.7459/ept/26.1.05.
• De Koning, L. (2013). Vakken en vorming in onderzoek. Ontwikkelingsgericht Onderwijs in de bovenbouw. Assen: Koninklijke van Gorcum BV.
• Helms-Lorenz, M., & Jong-Heeringa, J. L. D. (2006). Ontwikkelingsgericht Woordenschatonderwijs: De implementatie en effecten bij Marokkaanse kleuters. s.n.
• Kennisrotonde. (2017). Wat is er in de wetenschappelijke literatuur bekend over de effecten van formatief evalueren? (KR. 162 en 212). Den Haag: Kennisrotonde. 
• Kim, Y., & Sensale Yazdian, L. (2014). Portfolio Assessment and Quality Teaching. Theory Into Practice, 53 (3), 220–227. doi:10.1080/00405841.2014.916965.
• Kippers, W., Wolterinck, C., Schildkamp, K., & Poortman, C.. Strategieën voor formatief toetsen in de lespraktijk: onderzoek en concrete voorbeelden. In R. Kneyber & D. Sluijsmans (red.) Toetsrevolutie: naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. The Netherlands: Phronese.
• Meusen-Beekman, K., Joosten-ten Brinke, D., & Boshuizen, H. P. A. (2016). Beter schrijven door self- en peer assessment? De effecten van formatieve toetsvormen op de kwaliteit van schrijfproducten. Levende Talen Tijdschrift, 17 (4), 15-25.
• Rushton, A. (2005) Formative assessment: a key to deep learning? Medical Teacher, 27 (6), 509513. doi: 10.1080/01421590500129159.
• Scheltinga, F., Keuning, J., & Kuhlemeier, H. (2014). Gericht werken aan opbrengsten in taal- en leesonderwijs. Een systematische review naar toetsvormen. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands/Cito.
• Schildkamp,  K., Heitink, M., van der Kleij, F., Hoogland, I., Dijkstra, A., Kippers, W., & Veldkamp, B. (2014). Voorwaarden voor effectieve toetsing. Een praktische review. Universiteit Twente.
• Sluijsmans, D., Joosten-ten Brinke, D., & Van der Vleuten, C. (2013). Toetsen met leerwaarde: een reviewstudie naar de effectieve kenmerken van formatief toetsen. Maastricht: Universiteit Maastricht.
• Ter Horst, G., Van de Kam-Van Lent, T., Van Stiphout, R., Baas, D., & Castelijns, J. (2016). Leerlingen evalueren hun eigen leerproces. Toetsrevolutie. Culemborg: Phronese.
• Torrance, H. & Pryor, J. (2001). Developing formative assessment in the classroom: Using action research to explore and modify theory. British Educational Research Journal, 27 (5), 615-631.
• Van den Heuvel-Panhuizen, M., Friso-van den Bos, I., & Abels, M. (2015). Formatief toetsen: toetsen om wijzer van te worden. Reken-wiskundeonderwijs: onderzoek, ontwikkeling, praktijk, 34, 90-97.
• Van der Veen, C., Dobber, M, & van Oers, B. (2016). Implementing Dynamic Assessment of  vocabulary development as a trialogical learning process: A practice of teacher support in primary education schools. Language Assessment Quarterly: An International Journal, 13(4),  329-340. doi:10.1080/15434303.2016.1235577
• Van Oers, B. (2003). Signatuur van Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Zone, 2 (3), 11–15.
• Van Oers, B. (2009). Ontwikkelingsgericht werken in de bovenbouw van de basisschool. Een theoretische verkenning met het oog op de praktijk. Alkmaar: De Activiteit.
• Van Oers, B. (2011). Doelgericht en betekenisvol leren: over de waarde van spel in de strijd tegen de verschoolsing. In R. Klarus en W. Wardekker (red.).Wat is goed onderwijs? (pp. 55-73). Boom Lemma Uitgevers.
• Van Silfhout, G. (2016). Toets om te leren: taalvaardigheid op een hoger niveau! Examens, 1, 5-10.
• Veen, A., Fukkink, R., & Roeleveld, J. (2006). Evaluatie van Startblokken en Basisontwikkeling. SCO-Kohnstamm Instituut.