Storend leerlinggedrag maakt leraren onzeker

Het geloof in eigen kunnen – ook wel self-efficacy genoemd – van leraren is niet altijd even sterk. In de omgang met individuele leerlingen kan de self-efficacy af- en toenemen: leerkrachten blijken zich het minst doelmatig te voelen in de omgang met leerlingen die storend gedrag vertonen. Leraren hebben meer self-efficacy in relatie tot pro-sociale leerlingen. Dit blijkt uit onderzoek van Marjolein Zee in het primair onderwijs. Het onderzoek is uitgevoerd aan de Universiteit van Amsterdam.

Passend onderwijs

Met de invoering van passend onderwijs worden de verschillen in de klas groter. Er komen steeds meer kinderen met speciale onderwijsbehoeften en dat maakt het voor leraren lastiger om te differentiëren. Leraren kunnen zich daardoor minder zeker van zichzelf gaan voelen, wat weer invloed heeft op hun self-efficacy – of gevoel van doelmatigheid zoals Marjolein Zee het noemt.

Doelmatigheidsgevoel

Uit onderzoek naar leerkracht-self-efficacy op klasniveau blijkt dat deze samenhangt met het welbevinden van de leraar en met de kwaliteit van hun klassenmanagement. Leraren die meer overtuigd zijn van hun eigen kunnen in het algemeen, kunnen beter differentiëren. Bovendien zijn ze effectiever in het opstellen van gedragsregels in de klas en kunnen ze leerlingen beter motiveren. Of een goed doelmatigheidsgevoel van de leraar invloed heeft op leerprestaties, is niet onomstotelijk bewezen. Er is wel een duidelijker effect op de motivatie van leerlingen.

Storend gedrag

Het onderzoek van Zee betrof het gevoel van doelmatigheid van leraren in relatie tot individuele leerlingen. “Leraren kunnen ten opzichte van bepaalde leerlingen een ander gevoel van doelmatigheid hebben, dan dat ze in het algemeen hebben. Zo voelen leraren zich het minst doelmatig in relatie tot leerlingen met externaliserend of storend gedrag. Het meest doelmatig voelen ze zich bij pro-sociale leerlingen.”

Bij leerlingen met internaliserend probleemgedrag is dat ambigu. “Op sommige aspecten heeft het wel invloed, op andere niet. Op het gebied van gedragsmanagement voelen leerkrachten zich iets doelmatiger in relatie tot deze leerlingen. Maar leraren voelen zich minder in staat deze leerlingen adequate instructie en emotionele ondersteuning te bieden. We vermoeden dat dat komt omdat leraren heel subtiele tekens van deze leerlingen niet altijd kunnen opmerken”, verklaart Zee. “Ze hebben eerder last van storend gedrag dan van deze stille tobbers.”

Emotionele support

Self-efficacy van leerkrachten is op vier verschillende domeinen onderzocht:

• Instructiestrategieën
• Gedragsmanagement
• Leerlingmotivatie
• Emotionele support.

Storend gedrag van leerlingen vermindert het gevoel van doelmatigheid op alle domeinen. In het bijzonder in het gedragsmanagement is deze invloed merkbaar: in het omgaan met de individuele leerling.

Leraren voelen zich het minst doelmatig op het gebied van gedragsmanagement en emotionele support. “Dat wordt ook weinig aangeleerd op de pabo’s”, zegt Zee. “Daar ligt de focus vooral op instructie.” Ze adviseert meer te investeren in deze domeinen: “Leerkrachten hebben het gevoel hierin tekort te schieten, vooral bij leerlingen die storend gedrag vertonen. Het is belangrijk om het gevoel van doelmatigheid te verbeteren zodat leraren zelfverzekerder zijn om met verschillende leerlingen te kunnen omgaan. Dat kan bijvoorbeeld door leerkrachten te laten reflecteren op concrete situaties met betrekking tot leerlingen met wie zij zijn vastgelopen in de relatie. Hierdoor leren leerkrachten inzien wat voor invloed hun gevoelens, handelingen en gedragingen hebben op deze leerlingen.”

Bronnen

• Zee, M. (2016). From general to student-specific teacher self-efficacy. Universiteit van Amsterdam.
• Kerpel, A. (2014). Passend onderwijs. Verkregen op 02-06-2016 van https://wij-leren.nl/passend-onderwijs-artikel.php
• Verdoorn, M. (2014). Differentiëren volgens drie cyclische processen. Verkregen op 02-06-2016 van https://wij-leren.nl/differentiatie-cyclus.php
• Nifterik, A. van (2016). Relatie met leerling van invloed op welzijn docent. Verkregen op 02-06-2016 van https://wij-leren.nl/identiteit-leraar-interpersoonlijke-relaties.php
• Bij dit artikel is gebruik gemaakt van het persbericht van het NRO.