Didactische werkvormen - Coöperatieve werkvormen

Door de juiste werkvorm te kiezen, kun je met maximaal effect lesgeven. In Het didactische werkvormenboek van Jos Winkels en Piet Hoogeveen staan 250 didactisch onderbouwde werkvormen beschreven. In dit artikel zoomen we in op enkele coöperatieve werkvormen. 

Vooraf enkele opmerkingen:

• De beschreven informatie en werkvormen komen uit het bovengenoemde boek. Hier is niets aan toegevoegd, al is er uiteraard meer over te zeggen.
• Dit boek gaat niet één-op-één uit van coöperatief leren volgens Spencer Kagan, maar is er wel grotendeels op gebaseerd. 

Samenwerkend leren staat de laatste jaren in de belangstelling. Waarom?

• Samenwerken is een belangrijke vaardigheid in de maatschappij.
• Samenwerkend leren leidt tot beter leren en een betere transfer naar nieuwe situaties.
• Samenwerkend leren heeft een positief effect op de onderlinge verhoudingen in een klas, het welbevinden, de eigenwaarde en de sociale ondersteuning.
• Samenwerkend leren heeft een goede invloed op de motivatie: de zelfefficiëntie, de leerdoel oriëntatie en de intrinsieke motivatie. Simpel gezegd: ze gaan gerichter aan het werk.
• Samenwerkend leren biedt ruimte voor het ontwikkelen van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.

Bij samenwerkend leren ligt het accent op de volgende vaardigheden:

• Goed en actief luisteren.
• Uitleg geven.
• Elkaar helpen.
• Elkaar vragen stellen.
• Samen beslissingen nemen.
• Respect voor de ander.
• Conflicten oplossen.
• Iedereen erbij betrekken en verantwoordelijk maken.
• Met en van elkaar leren door gestructureerd samenwerken.

Samenwerkend leren is geen synoniem van werken in groepen. Bij echt samenwerkend leren is sprake van:

• Face-to-face interactie.
• Positieve onderlinge afhankelijkheid.
• Individuele aanspreekbaarheid.
• Samenwerkingsvaardigheden.
• Groepsprocessen.

Het didactische werkvormenboek behandelt de volgende coöperatieve werkvormen:

• Klasbouwers
• Teambouwers
• Genummerde hoofden
• Placematmethode
• Mensen zoeken
• Spionnetje
• Teamtoernooi
• Ronde tafel
• Rondschrijven
• Opstaan en delen
• Denk-tweetallen
• Denken-delen-uitwisselen
• Check-duo’s
• Vragen bedenken
• Elkaar overhoren
• Driestappeninterview
• Duo-antwoord

Coöperatieve werkvorm 1: Spionnetje

Om het nabespreken van groepswerk leuker te maken, kun je het Spionnetje inzetten. Bij deze werkvorm gaat het erom dat leerlingen kennis nemen van wat bij de andere groepjes besproken is. Dat kan op verschillende manieren:

• Als een spion: Leerlingen mogen legitiem over de schouders van een ander groepje meekijken of luisteren.
• Georganiseerd: Als de opdracht klaar is, worden de leerlingen genummerd. Nummer 1 schuift één groepje op, nummer 2 twee tafels, nummer 3 drie tafels en nummer 4 vier. Elke leerling wisselt zijn informatie uit en verzamelt nieuwe informatie.

Coöperatieve werkvorm 2: Teamtoernooi

Deze werkvorm kan ook op verschillende manieren. Kort gezegd komt het erop neer: de leerkracht heeft een flink aantal vragen over de lesstof. Elk groepje probeert binnen een gestelde tijd zo veel mogelijk vragen te beantwoorden. Als team kun je punten scoren.

Coöperatieve werkvorm 3: Rondschrijven

Bij deze werkvorm werken de leerlingen volgens een vaste structuur, zodat elke leerling een gelijke bijdrage kan leveren. De leerlingen krijgen een vraag of stelling voorgelegd. Bijvoorbeeld: Hoe kun je het beste dit proefwerk voorbereiden? De leerlingen reageren eerst individueel op hun papier, die schuiven ze vervolgens door naar hun buurman of buurvrouw. Tenslotte komt de groep tot een eindconclusie.

Coöperatieve werkvorm 4: Vragen bedenken

De leerlingen krijgen de opdracht om bij een hoofdstuk verschillende soorten vragen te bedenken. Eerst individueel, daarna in tweetallen. Tenslotte komt een viertal bij elkaar en worden de tien beste vragen uitgekozen. Hierna volgt een klassikale bespreking. De leerlingen leren hier veel van, omdat ze door de stof kruipen en tegelijk de leerstof oefenen.
Dit zijn slechts enkele van de 250 werkvormen. In het boek staat per werkvorm nog veel meer informatie, zoals randvoorwaarden en varianten.

Bij het kiezen van didactische werkvormen is het van belang om goed te kijken naar het doel van je les en welke werkvorm het meest geschikt is om dit doel te behalen. Het beste is om te variëren in didactische werkvormen. Daar wordt je onderwijs effectief én afwisselend van. Natuurlijk, elke nieuwe werkvorm vraagt een tijdsinvestering. Maar je repertoire groeit vanzelf. Dat is goed voor je leerlingen en voor jezelf.
Jos Winkels en Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormen boek, 11e druk 2014, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, ISBN 978 90 232 5276 4, € 39, 95. Het boek is te bestellen via