Hoogsensitiviteit
Marleen Legemaat
Redactielid bij Kennisplatform Wij-leren.nl
Geraadpleegd op 06-12-2024,
van https://wij-leren.nl/hoogsensitief-diagnose-test-tips.php
Hooggevoeligheid
Hoogsensitieve mensen, ook wel hsp’ers (high sensitive persons), zijn erg gevoelig voor indrukken, prikkels en geluiden. Hoogsensitiviteit is geen afwijking, maar een karaktereigenschap. Kinderen die hooggevoelig zijn, voelen dingen haarfijn aan en beleven dingen intens. Daarom hebben ze vaak meer tijd nodig om alle prikkels te verwerken. Dit artikel behandelt wat hoogsensitiviteit is, waaraan hooggevoeligheid te herkennen is en wat hooggevoelige leerlingen nodig hebben op school.
Diagnose
Elaine Aron doet al sinds 1992 onderzoek naar hoogsensitiviteit en schreef er vele wetenschappelijke artikelen en boeken over. In haar meest bekende boek ‘Hoog sensitieve personen’ schrijft ze in het voorwoord al dat het normaal is om over een sensitief zenuwstelsel te beschikken. Het is zodoende een neutrale eigenschap. Hoogsensitiviteit komt voor bij zo’n twintig procent van de bevolking. In het kort betekent hooggevoeligheid dat je je bewust bent van wat er in je omgeving gebeurt. Soms is dat een voordeel, maar je kunt ook snel overweldigd worden als je in een omgeving bent met veel prikkels en geluiden.
Mensen die hoogsensitief zijn, ervaren zintuiglijke indrukken intensiever dan mensen met een minder sensitief zenuwstelsel. De rechter hersenhelft van hsp’ers reageert sterk op prikkels van buitenaf en prikkels van binnenuit, de eigen emoties. Je zou het kunnen vergelijken met een filter. Bij mensen die niet hooggevoelig zijn, worden een heleboel prikkels ‘weggefilterd’. Bij hoogsensitieve mensen is dat niet zo. Alle informatie komt voortdurend binnen.
Hooggevoeligheid herkennen
Op de basisschool zijn hooggevoelige leerlingen te herkennen aan een aantal kenmerken. Hoogsensitieve kinderen zijn geneigd om veel te reflecteren, hebben vaak een goed geheugen en een ruime woordenschat. Ook kenmerkend zijn hun diepzinnige vragen en hun sterke afkeer van oefenen en herhalen (Aron, 2002). Hooggevoelige leerlingen kunnen overweldigd raken doordat ze alle prikkels uit de omgeving oppikken. Dat kan ervoor zorgen dat ze het lastig vinden om zich te concentreren. Leerlingen die hoogsensitief zijn, verwerken dingen graag in hun eigen tempo. Soms trekken ze zich terug om te voorkomen dat ze teveel prikkels binnenkrijgen. Vaak zijn hooggevoelige leerlingen bewust, creatief en voorzichtig. Docenten zien ze daarom doorgaans als verlegen en teruggetrokken.
Als een leerling teveel prikkels binnenkrijgt, kan hij daar verschillend op reageren. Sommige kinderen zullen gaan huilen, andere leerlingen worden agressief (Aron, 2002). Hooggevoelige kinderen hebben vaker last van stress en herstellen daar moeizamer van (Aron, 2010). Omdat hooggevoelige leerlingen de emoties van anderen sterk aanvoelen, kunnen ze de interactie met klasgenootjes als ‘zwaar’ ervaren.
Hooggevoeligheid test
Elaine Aron heeft een lijst gemaakt om te bepalen of een kind hoogsensitief is. De lijst bestaat uit 23 punten. Wanneer 13 of meer punten van toepassing zijn, kun je volgens Aron spreken van een hooggevoelig kind. Het gaat om de volgende punten:
Mijn kind…
- Schrikt snel.
- Heeft last van kriebelende kleding, naden en merkjes.
- Houdt over het algemeen niet van grote verrassingen.
- Leert meer van vriendelijke correctie dan van strenge straf.
- Lijkt gedachten te kunnen lezen.
- Gebruikt moeilijke woorden voor zijn/haar leeftijd.
- Ruikt elk vreemde geurtje.
- Heeft scherpzinnig gevoel voor humor
- Lijkt erg intuïtief.
- Valt moeilijk in slaap na een opwindende dag.
- Heeft moeite met grote veranderingen.
- Wil zich verkleden als de kleding nat of zanderig is.
- Stelt veel vragen.
- Is een perfectionist.
- Heeft oog voor het verdriet van een ander.
- Houdt meer van rustige spelletjes.
- Stelt diepzinnige, beschouwende vragen.
- Is erg gevoelig voor pijn.
- Kan slecht tegen een luidruchtige omgeving.
- Heeft oog voor detail.
- Kijkt eerst of het veilig is alvorens ergens in te klimmen.
- Presteert het beste zonder vreemden erbij.
- Beleeft de dingen intensief.
Critici benoemen dat kinderen die lijden aan de stoornissen PDD-NOS, ADHD of ADD ook veel van deze kenmerken kunnen vertonen. Het Landelijk Informatiepunt Hoog Sensitieve Kinderen heeft daarom een lijst gemaakt die als toevoeging kan worden gebruikt (LiHSK, 2020a). Deze lijst bestaat uit vier categorieën: lichamelijk, emotioneel, mentaal en spiritueel.
-
Lichamelijk
- Hooggevoelige kinderen zien veel, nemen kleine veranderingen waar en observeren graag wat er gebeurt. Hun ogen zijn gevoelig, licht noemen ze snel ‘fel’.
- Hooggevoelige kinderen horen scherp en noemen geluiden snel ‘hard’.
- Hooggevoelige kinderen voelen veel en kunnen intens reageren op pijn.
- Hooggevoelige kinderen ruiken en proeven goed, ze kunnen kleine verschillen onderscheiden.
-
Emotioneel
- Hooggevoelige kinderen voelen de stemmingen en emoties van anderen aan en maken zich snel zorgen. Ze zien de kwetsbaarheid van anderen en begrijpen die. Hooggevoelige kinderen hebben namelijk veel inlevingsvermogen en verplaatsen zich in de ander. Ze trekken naar de kinderen toe die buiten de groep vallen.
- Hooggevoelige kinderen vinden veranderende omstandigheden moeilijk en gedijen het beste in een rustige omgeving met weinig mensen. Wanneer ze in een nieuwe situatie komen, hebben ze tijd nodig om daaraan te wennen.
- Hooggevoelige kinderen houden niet van verrassingen en staan zelf liever niet in het middelpunt.
- Een kind dat hooggevoelig is, is al op jonge leeftijd in staat om te reflecteren op zichzelf.
-
Mentaal
- Hooggevoelige kinderen hebben een goed geheugen en een ruime woordenschat.
- Hooggevoelige leerlingen stellen diepzinnige vragen en willen altijd weten ‘waarom’.
- Hoogsensitieve leerlingen zijn beter in taal dan in rekenen en kunnen snel associëren. Ook hebben ze een goed gevoel voor vreemde talen.
- Leerlingen die hooggevoelig zijn, willen kennis op school niet letterlijk reproduceren, maar creatief toepassen. Ze hebben een hekel aan oefenen en herhaling en hebben vaak moeite met structureren en organiseren.
-
Spiritueel
- Hooggevoelige leerlingen hebben hun eigen wijsheid en volgen die heel gericht.
- Hooggevoelige leerlingen zijn vol levenslust en kunnen heel blij en enthousiast zijn.
- Ze hechten aan de waarheid en denken diep na over levensvragen.
- Ook zijn hooggevoelige leerlingen gericht op liefde, harmonie en vrede. Ze brengen wat tegenover elkaar staat graag bij elkaar.
- Hoogsensitieve kinderen hebben respect voor het leven en voor andere mensen. Ook hebben ze een sterke binding met de natuur, planten en dieren.
Hoogsensitief of hoogstimulatief?
Het Landelijk Informatiepunt Hoog Sensitieve Kinderen onderscheidt twee soorten uitingen van het gedrag van hooggevoelige kinderen: het hoogsensitieve kind en het hoogstimulatieve kind. Het hooggevoelige kind remt af als hij vanuit zijn gevoeligheid contact legt met de buitenwereld. Het hoogstimulatieve kind activeert juist op dat moment. Kenmerken van het hooggevoelige kind zijn behoedzaam, verantwoordelijk, plichtbewust, invoelend, rustig en soms teruggetrokken (LiHSK, 2019). Kenmerken van het hoogstimulatieve kind zijn beweeglijk, intens, intuïtief, onderzoekend, aandacht vragen en soms tegendraads of agressief zijn (LiHSK, 2020a). Hoogstimulatief wordt ook weleens ‘de drukke variant van hooggevoeligheid’ genoemd.
High sensation seekers
Een variant van hooggevoeligheid, die lijkt op hoogstimulatief, is de high sensation seeker (ook wel hss’er). Mensen die in deze categorie hooggevoeligheid vallen, zijn gevoelig maar hebben ook voortdurend de behoeft naar spanning, uitdaging, drukte en in het middelpunt willen staan (Kindinbloei, 2018). Geschat wordt dat zo’n dertig procent van de hooggevoelige mensen, een high senstation seeker is. Het is vaak lastig om dit te ontdekken bij een kind. Een leerling gedraagt zich dan bijvoorbeeld druk en onrustig, is snel verveeld, houdt van uitdagende activiteiten én is hooggevoelig.
Kinderen die high sensation seekers zijn, lopen geregeld tegen het probleem aan dat ze aan de ene kant graag prikkels en uitdagingen willen (anders raken ze verveeld), maar aan de andere kant ook behoefte hebben aan rust en afzondering. Deze kinderen staan als het ware met een voet op de rem en met een voet op het gaspedaal. Hss’ers bruisen vaak van ideeën en houden van het contact met mensen, maar dit kost hen ook enorm veel energie. Voor hss’ers is het daarom altijd zoeken naar een balans.
Hoe kun je een leerling helpen die balans te vinden? Structuur aanbieden geeft houvast. Raad daarnaast de ouders aan om hun kind voldoende rustmomenten aan te bieden en te zorgen dat het genoeg slaapt. Afhankelijk van de leeftijd van de leerling, kun je als docent samen kijken naar situaties waarin de leerling vastloopt. Wat ging er mis en hoe kan dat beter? Ook is het belangrijk dat de docent inspeelt op de nieuwsgierigheid en ondernemendheid van de leerling (Kindinbloei, 2018).
Wat hebben hsp’ers in het algemeen nodig?
Elaine Aron ontdekte dat hooggevoelige mensen een viertal dingen nodig hebben. In de eerste plaats zelfkennis. Het is belangrijk dat hsp’ers begrijpen wat het betekent om hooggevoelig te zijn en hoe dat past binnen je andere karaktereigenschappen. Ook is zelfkennis nodig op het gebied van hun lichaam. Signalen van je lichaam negeren, kan namelijk schadelijke gevolgen hebben. Ten tweede hebben hsp’ers volgens Aron een nieuw kader nodig. Wanneer iemand ontdekt dat hij of zij hooggevoelig is, doet diegene er goed aan om zijn verleden in een nieuw kader te plaatsen. Dat versterkt vaak het gevoel van eigenwaarde en leidt tot meer begrip over wie je bent en waarom je in bepaalde situaties op een bepaalde manier reageerde.
In de derde plaats hebben hsp’ers heling nodig. Hsp’ers hebben vaak als kind meer last gehad van problemen thuis of op school. Daarnaast voelden ze zich vaak anders dan de rest. Die wonden uit het verleden hebben heling nodig. Tenslotte hebben hsp’ers behoefte aan hulp om zich goed te voelen in de buitenwereld en te weten wanneer je beter op jezelf kunt zijn. Het is voor hooggevoelige personen belangrijk om zich soms te onttrekken uit de hectiek van alledag.
Wat hebben hsp’ers op school nodig?
Klaslokalen zijn vaak vol en lawaaierig. Dat zorgt ervoor dat hooggevoelige leerlingen sneller overprikkeld raken. Het kan helpen om af te spreken dat een leerling de klas uit mag gaan zonder het te vragen als hij overprikkeld raakt of is. Natuurlijk is het beter om overprikkeling te voorkomen. Samen met de leerling kun je als docent werken aan een ‘buffer’ tegen prikkels. Ook kunnen visualisaties en ontspanningsoefeningen helpen (Webredactie OMJS, 2017). Laat een leerling bijvoorbeeld voorstellen dat hij een glazen wand om zich heen zet waarmee hij zich deels kan afschermen tegen de prikkels van buitenaf. Door de brievenbus van de glazen wand kan de leerling zelf bepalen welke prikkels hij wel toelaat, zoals de uitleg van de meester of zijn vriendje die hij zegt. Door de rest uit te schakelen, krijgt een hooggevoelig kind meer rust in zijn hoofd.
Ook sfeer is belangrijk voor een hoogsensitief kind in de klas. Een hooggevoelig kind heeft het nodig om zich veilig te voelen (Aron, 2002). Daar kan een docent of onderwijsassistent aan bijdragen door interesse te tonen, rustig contact te zoeken en de leerling proberen te begrijpen. Als een leerling de veiligheid voelt om te praten over wat hij voelt, helpt dat bij het ordenen van de prikkels.
Een leraar kan een hooggevoelige leerling ook helpen door ruimte te creëren van stilte (Finney, 2013). Daarnaast is het belangrijk dat een docent een hooggevoelige leerling nooit hard straft. Leerlingen die hooggevoelig zijn, zijn erg gewetensvol en zelfbewust en kunnen daarom emotioneel worden van het maken van fouten (Aron, 2002).
Hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit
Het komt relatief veel voor dat hooggevoelige kinderen ook hoogbegaafd zijn (Verhaegh, 2020). Er zijn psychologen die zeggen dat deze combinatie onmogelijk is. Anderen, waaronder Elaine Aron, zijn er juist van overtuigd dat de combinatie van hooggevoeligheid en hoogbegaafdheid wel voorkomt.
Hoogbegaafdheid is de aanleg om tot uitzonderlijke prestaties te komen. Het is meer dan intelligentie, ook persoonlijkheidsfactoren spelen hierbij een rol. De Poolse psychiater DÄ…browski deed onderzoek naar hoogbegaafden. Hij ontdekte dat overprikkelbaarheid op verschillende gebieden kan voorkomen; op intellectueel gebied, op emotioneel gebied, op het gebied van de verbeeldingskracht, op psychomotorisch gebied en op zintuiglijk gebied (DÄ…browski, 1964).
Hoogbegaafde kinderen die zintuiglijk gevoelig zijn, kunnen ergens erg van genieten of ergens juist een sterke afkeer van hebben. Hoogbegaafde kinderen die emotioneel gevoelig zijn, maken zich vaak zorgen over anderen (Derksen, 2015). Dit zijn kenmerken die ook gelden voor hooggevoelige kinderen. Er is dus een zekere overeenkomst tussen hooggevoeligheid en hoogbegaafdheid. Het grootste verschil tussen deze twee eigenschappen is de mate van intelligentie.
Bronnen
- Aron, E. (2002). The highly sensitive child: Helping our children thrive when the world overwhelms them. New York: Broadway Books.
- Aron, E. (2013). Hoog sensitieve personen. Amsterdam, Nederland: Bruna Uitgevers.
- Dabrowski, K. (1964). Positive Desintegration. Little: Brown & Company.
- Derksen, R. (2015). Ik ben een kind, gelukkig en gevoelig hoogbegaafd (1ste editie). Steenwijk, Nederland: 248media uitgeverij.
- Finney, S. (2013). Strong spirits, kind hearts: Helping students develop inner strength, resilience, and meaning. New York: Rowman & Littlefield. http://philpapers.org/rec/FINSSK
- Kindinbloei. (2018). DE HIGH SENSATION SEEKER I Praktijk Kind in Bloei, óók voor HSS. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.kindinbloei.nu/high-sensation-seeker/
- LiHSK. (2019). Het hoogsensitieve kind. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.lihsk.nl/hoogsensitief/
- LiHSK. (2020a). Het hoogstimulatieve kind, de drukke variant van hooggevoeligheid. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.lihsk.nl/hoogstimulatief/
- LiHSK. (2020b). Wat zijn de kenmerken van een hoogsensitief kind? Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.lihsk.nl/kenmerken/
- Verhaegh, J. (2020). Hoogbewust: hooggevoelig en hoogbegaafd. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.nieuwetijdskind.com/hoogbewust-hooggevoelig-en-hoogbegaafd/
- Webredactie OMJS. (2017). Hoogsensitieve Leerlingen. Geraadpleegd op 14 mei 2020, van https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/hoogsensitieve-leerlingen/