Rol van intern begeleiders in passend onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen

Geplaatst op 14 augustus 2024

Intern begeleiders spelen een cruciale rol in het waarborgen van passend onderwijs voor alle leerlingen, inclusief hoogbegaafde kinderen. Hun verantwoordelijkheden omvatten het ondersteunen van leerkrachten, het coördineren van interventies en het monitoren van de voortgang van leerlingen. Voor hoogbegaafde leerlingen betekent dit dat intern begeleiders specifieke strategieën en benaderingen moeten toepassen om aan hun unieke onderwijsbehoeften te voldoen. Dit artikel onderzoekt hoe intern begeleiders effectief kunnen bijdragen aan passend onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen en welke best practices hierbij van belang zijn.

Wat is Passend Onderwijs voor Hoogbegaafde Leerlingen?

Passend onderwijs is gericht op het bieden van onderwijs dat aansluit bij de behoeften van iedere leerling, ongeacht hun achtergrond of capaciteiten. Voor hoogbegaafde leerlingen houdt passend onderwijs in dat hun uitzonderlijke intellectuele capaciteiten en leerbehoeften worden erkend en dat er aangepaste strategieën worden toegepast om hen optimaal te ondersteunen. Dit kan onder andere bestaan uit verrijkingsactiviteiten, versnelde leerlijnen, en uitdagende leerstof die aansluit bij hun niveau.

De Rol van Intern Begeleiders

Intern begeleiders hebben een sleutelrol in het implementeren van passend onderwijs door het coördineren van de ondersteuningsstructuren binnen de school. Hun taken omvatten onder andere:

1. Advies en Begeleiding aan Leerkrachten: Intern begeleiders adviseren leerkrachten over hoe zij hun lesmethoden kunnen aanpassen om tegemoet te komen aan de behoeften van hoogbegaafde leerlingen. Dit kan inhouden dat ze trainingen en workshops organiseren, of individuele begeleiding bieden aan leerkrachten.

2. Ontwikkeling van Beleidsplannen: Ze helpen bij het ontwikkelen en implementeren van beleidsplannen die specifiek gericht zijn op het ondersteunen van hoogbegaafde leerlingen. Dit kan het creëren van richtlijnen voor differentiatie, verrijkingsprogramma’s en evaluatiecriteria omvatten.

3. Coördinatie van Interventies: Intern begeleiders coördineren interventies en programma’s die zijn ontworpen om hoogbegaafde leerlingen te ondersteunen. Ze zorgen ervoor dat deze interventies effectief worden uitgevoerd en dat er regelmatige evaluaties plaatsvinden.

4. Monitoring en Evaluatie: Ze monitoren de voortgang van hoogbegaafde leerlingen en evalueren de effectiviteit van de aangeboden onderwijsstrategieën. Dit helpt bij het identificeren van eventuele aanpassingen die nodig zijn om de leerresultaten te verbeteren.

Strategieën voor Effectief Begeleiden van Hoogbegaafde Leerlingen

Om hoogbegaafde leerlingen effectief te ondersteunen, kunnen intern begeleiders de volgende strategieën toepassen:

Differentiatie en Verrijking

1. Aanpassing van Lesinhoud: Zorg ervoor dat de lesinhoud wordt aangepast aan het niveau van de hoogbegaafde leerlingen. Dit kan door middel van verrijkende opdrachten en geavanceerdere leermaterialen die hen uitdagen en betrokken houden.

2. Versnelde Leerlijnen: Voor sommige hoogbegaafde leerlingen kan versnelling een effectieve strategie zijn. Dit houdt in dat ze door het curriculum in een sneller tempo gaan of toegang krijgen tot leerstof die normaal gesproken voor oudere leerlingen is bedoeld.

3. Keuze in Leeractiviteiten: Bied hoogbegaafde leerlingen de mogelijkheid om keuzes te maken in hun leeractiviteiten. Dit kan hen helpen om hun eigen interesses te verkennen en hun intrinsieke motivatie te vergroten.

Professionele Ontwikkeling van Leerkrachten

1. Training en Workshops: Organiseer trainingen en workshops voor leerkrachten over de behoeften van hoogbegaafde leerlingen en effectieve strategieën voor differentiatie en verrijking. Dit helpt hen om beter voorbereid te zijn op het werken met deze leerlingen.

2. Coaching en Feedback: Bied coaching en feedback aan leerkrachten om hen te ondersteunen bij het toepassen van nieuwe strategieën en het verbeteren van hun lesmethoden. Dit kan door middel van observaties, gesprekken en gezamenlijke planning.

Ondersteuning van Leerlingenzorg

1. Individuele Leerplannen: Ontwikkel individuele leerplannen voor hoogbegaafde leerlingen die specifieke doelen en interventies omvatten. Deze plannen helpen om de onderwijsbehoeften van elke leerling te adresseren en te monitoren.

2. Samenwerking met Ouders: Werk samen met ouders om hun inzichten en verwachtingen te integreren in het onderwijsplan voor hun kind. Ouders kunnen waardevolle informatie bieden over de sterke punten en behoeften van hun kind.

3. Mentorschap en Begeleiding: Zorg voor mentorschap en begeleiding voor hoogbegaafde leerlingen om hen te ondersteunen in hun academische en persoonlijke ontwikkeling. Dit kan inhouden dat er speciale programma’s of mentorrelaties worden opgezet.

Evaluatie en Reflectie

1. Regelmatige Evaluaties: Voer regelmatig evaluaties uit van de voortgang en effectiviteit van de onderwijsstrategieën voor hoogbegaafde leerlingen. Dit helpt bij het identificeren van wat werkt en waar aanpassingen nodig zijn.

2. Reflectie en Aanpassing: Moedig leerkrachten en andere betrokkenen aan om te reflecteren op hun benaderingen en aanpassingen te maken op basis van evaluaties en feedback. Dit zorgt ervoor dat het onderwijs continu wordt verbeterd.

Uitdagingen en Oplossingen

Het implementeren van passend onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen kan enkele uitdagingen met zich meebrengen:

1. Tijd en Middelen: Het ontwikkelen en implementeren van effectieve strategieën voor hoogbegaafde leerlingen kan tijdsintensief zijn en extra middelen vereisen. Het is belangrijk om prioriteit te geven aan deze behoeften en de benodigde middelen te alloceren.

2. Differentiatie in de Klas: Differentiatie kan een uitdaging zijn, vooral in klaslokalen met een breed scala aan behoeften. Het is belangrijk om leerkrachten te ondersteunen met praktische strategieën en tools om differentiatie effectief toe te passen.

3. Ondersteuning van Leerlingen en Ouders: Het kan soms lastig zijn om de juiste balans te vinden tussen de behoeften van de leerling en de verwachtingen van ouders. Open communicatie en samenwerking zijn essentieel om deze balans te waarborgen.

Conclusie

Intern begeleiders spelen een essentiële rol in het realiseren van passend onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen. Door het bieden van gerichte ondersteuning aan leerkrachten, het ontwikkelen van effectieve beleidsplannen, en het coördineren van passende interventies, kunnen zij bijdragen aan een onderwijsomgeving die voldoet aan de unieke behoeften van hoogbegaafde leerlingen. Het toepassen van strategieën zoals differentiatie, verrijking, en professionele ontwikkeling van leerkrachten kan helpen om hoogbegaafde leerlingen te motiveren en uit te dagen. Met de juiste aanpak kunnen intern begeleiders ervoor zorgen dat hoogbegaafde leerlingen de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben om hun volledige potentieel te bereiken.

Geraadpleegde bronnen

• Adema, E., & Clijsen, A. (2010). Handreiking 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep.
• Amsing, M., Bertu, M., & Van der Maas, M. (2011). 1-zorgroute in het basisonderwijs. Bevindingen van onderzoek naar de resultaten en implementatie van de 1-zorgroute. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep.
• Beek, S. & Clijsen, A. (2011). Onderzoeksrapportage invoering 1-zorgroute in samenwerkingsverbanden WSNS. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep.
• Beljan, P., Webb, J. T., Amend, E. R., Web, N.E., Goerss, J., & Olenchak, R. F. (2016). Misdiagnosis and dual diagnoses of gifted children and adults. Gifted and Talented International, 21(2), 83-86.
• Broekhuizen, M., Lijbers, K., & Slot, E. (2021). Een onderzoek naar het onderwijsaanbod voor begaafde leerlingen in de gemeente Utrecht en Stichtse Vecht. Utrecht: Universiteit Utrecht.
• Burger-Veltmeijer, A., Kroesbergen, E., & Minnaert, E. (2018) Passend onderwijs voor dubbel-bijzondere (hoog)begaafde leerlingen. Fabels en feiten over (het voorkomen van) frustratie van talent. Nijmegen/ Eindhoven/ Groningen: Radboud Universiteit/ ABV, Praktijk GZ-psychologie K&J/ Rijksuniversiteit Groningen.
• Clijsen, A., Gijzen, W., De Lange, S., & Spaans, G. (2007). Handreiking 1-Zorgroute. Werken met groepsplannen. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep/ WSNS+.
• Doolaard, S., & Oudbier, M. (2011). Onderwijsaanbod aan (hoog)begaafde leerlingen in het basisonderwijs. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 50, 60-67.
• Groenewegen, P., Deelen-Meeng, L. van, Hoffen, Z. van & Emans, B. (2014). Slim onderwijs doe je zó. Effectief onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen. Amersfoort: CPS.
• Gronostaj, A., Werner, E., Bochow, E. & Vock, M. (2016). How to learn things at school you don’t already know: Experiences of gifted grade-skippers in Germany. Gifted Child Quarterly, 60(1), 31- 46.
• Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers. Maximizing impact on learning. London: Routledge.
• LAKS-monitor 2018 (2018). LAKS-monitor. Het tevredenheidsonderzoek onder scholieren. Nijmegen: ResearchNed.
• Laros, N., & Laros, P. (2019). Ib’er: Tot hier en nu verder? Onderzoek, tips en tools. Dordrecht: Instrondo.
• Ledoux, G. & Waslander, S., m.m.v. Eimers, T. (2020) Eindrapport Evaluatie passend onderwijs. Amsterdam/ Tilburg/ Nijmegen: Kohnstamm Instituut/ TIAS School for Business and Society, Tilburg University/ KBA Nijmegen.
• Marzano, R. J. (2007). Wat werkt op school: Research in actie. Meta-analyse van 35 jaar onderwijsresearch direct toepasbaar in beleid en praktijk. Middelburg: Bazalt.
• Meijer, C. (2003). Inclusief onderwijs en de praktijk in de klas. Middelfart: European agency for development in special needs education.
• Mooij, T., & Fettelaar, D. (2010). Naar excellente scholen, leraren, kinderen en studenten. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen, ITS.
• Pameijer, N., Lange, S. de & Beukering, J. van (2009). Handelingsgericht werken: Een handreiking voor het schoolteam. Samen met collega’s, leerlingen en ouders aan de slag. Leuven: Acco.
• Pameijer, N. (2017). Handelingsgericht werken. Samenwerken aan schoolsucces. Nieuwste handreiking voor het schoolteam. Leuven: Acco.
• Peters, S. J., Matthews, M., McCoach, D. B., & McBee, M. (2014). Beyond gifted education: Designing and implementing advanced academic programs. Waco: Prufrock Press.
• Plucker, J. A., & Callahan C. M. (2014). Research on giftedness and gifted education: Status of the field and considerations for the future. Exceptional Children, 80(4), 390–406.
• Pretti-Frontczak, K., & Bricker, D. (2000). Enhancing the quality of individualized education plan (IEP) goals and objectives. Journal of Early Intervention, 23(2), 92-105.
• Rogers, K. B. (2010). Academic acceleration and giftedness: The research from 1990 to 2008. A best-evidence synthesis. In N. Colangelo, S. Assouline, D. Lohman, & M. A. Marron (Eds.), Proceedings of the acceleration poster session at the 2008 Wallace research symposium on talent development (pp. 1–6). Iowa City: The University of Iowa.
• Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) (2016). Kwaliteitskaart Excellentie & hoogbegaafdheid. Utrecht: SLO.
• Smeets, E., De Boer, A., Van Loon-Dikkers, A. L. C., Rossen, L., Ledoux, G. (2017).  Passend onderwijs op school en in de klas. Eerste meting in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Nijmegen: KBA Nijmegen.
• Smeets, E., Ledoux, G., & Va n Loon-Dikkers, L. (2019). Passend onderwijs op school en in de klas. Tweede meting in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Nijmegen: KBA Nijmegen/ Amsterdam: Kohnstamm Instituut. 
• Specifiek Diagnostisch Protocol bij Cognitief Sterk Functioneren (2019).
• Staat van het Onderwijs (2019). Rapport De Staat van het Onderwijs 2019. Onderwijsverslag over 2017/2018. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
• Steenbergen-Hu, S., & Moon, S. M. (2011). The effects of acceleration on high-ability learners: A meta-analysis. Gifted Child Quarterly, 55(1), 39-53.
• Thuiszitterspact (2016). PO Raad, VO Raad, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Ministerie van Veiligheid en Justitie.
• Van Loon-Dikkers, A. L. C., Weijers, D., & Heurter, A. M. H. (n.d.). Onderwijsaanbod voor hoogbegaafde leerlingen in Amsterdam en Diemen. Leerlingen met en zonder leer-, gedrags- of psychische problemen. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
• Van Meersbergen, E., & De Vries, P. (2013). Handelingsgericht werken in passend onderwijs. Achtergronden, aanpak en hulpmiddelen. Utrecht: Perspectief Uitgevers.
• Veenman, M. V. J., Wilhelm, P., & Beishuizen, J. J. (2004). The relation between intellectual and metacognitive skills from a developmental perspective. Learning and Instruction, 14, 89-109.
• Vernooy, K., Van Minderhout, M., & Koomen, H. (2015). Didactisch en pedagogisch handelen van leerkrachten. In K. Verschueren, & H. Koomen (Red), Handboek diagnostiek in de leerlingbegeleiding: Kind en context (pp 273-299). Antwerpen: Garant.
• Waerdt, B. (2012). Intern begeleider in het speelveld van Passend Onderwijs. Amsterdam: Uitgeverij VBSP.
• Willems, P., & Wienke, D. (2013). Handelingsgericht werken, handelingsgerichte diagnostiek en handelingsgericht indiceren. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut