Bang voor ouders? Tips voor een betere samenwerking.

Tips voor een betere samenwerking

Op 4 april 2014 meldde CNV Onderwijs dat de helft van de jonge leraren wil stoppen met zijn baan. Een van de redenen die zij opgaven was ‘mondige, respectloze ouders’. Er zijn ouders die over de grens gaan en te veeleisend zijn. Hoe kun je dit gedrag ombuigen of beter nog: voorkomen? En waar komt dit gedrag vandaan? 

Vaak wordt ouderbetrokkenheid opgevat als het zo goed mogelijk informeren van ouders. Het gaat dan om informatie over het welbevinden van de leerling, over zijn leerresultaten of het meedelen van algemene informatie. Samenwerken is echter meer dan informeren, want het eenzijdig informeren werkt niet meer in deze tijd. Het is gebaseerd op het oude idee dat de leraar alles weet en ouders veel minder.

We leven in een tijd dat de meeste informatie voor iedereen beschikbaar is. Dit zorgt ervoor dat ouders veel weten naast het feit dat zij hun kind het beste kennen. Niet alleen via Google, maar ook door vragen te stellen op allerlei forums, aan andere ouders of aan andere leerkrachten in Nederland. En als ze daar zelf niet handig in zijn, dan is er altijd wel iemand in hun omgeving die deze kennis voor hen verzamelt. Daarmee heeft de onderwijsprofessional een andere rol gekregen richting ouders.

Het gaat niet zozeer meer om het informeren van ouders maar om het samen met ouders zoeken naar de beste aanpak. Het vooral informeren van ouders roept dikwijls irritatie op, zeker wanneer de leraar op zijn professionele strepen gaat staan. Dat maakt ouders al gauw over-assertief. 

Maak het ouders niet naar de zin 

Op Nederlandse scholen besteden we veel aandacht aan het tevredenstellen van ouders. Scholen zijn verplicht om regelmatig een oudertevredenheidsonderzoek af te nemen. Dit tevredenheidsdenken heeft ervoor gezorgd dat we ouders als klant van de school zijn gaan zien en ouders zich te veel als consument zijn gaan gedragen. Ouders zijn echter geen klanten, maar samen met de school zijn zij verantwoordelijk voor de beste ontwikkeling van hun kind.

Dit zou wel eens de verklaring kunnen zijn voor het feit dat ouders zich te mondig en respectloos gedragen. De school kan dit (on)tevredenheidsdenken doorbreken door het gesprek aan te gaan over het gezamenlijke doel, de gezamenlijke ambitie voor het kind.

Werk altijd vanuit een relatie

Werk nooit met andermans kinderen zonder een relatie. Dit betekent dat een individueel startgesprek aan het begin van het cursusjaar een must is. Een gesprek waarin de leerling en zijn ouders (opnieuw) kennismaken met de leerkracht. Dat kan ook met kleuters erbij. In dit gesprek staat het aangaan van een relatie centraal en niet de inhoud of kennisoverdracht.

Dus geen omgekeerde tienminutengesprekken of vooraf vragen meegeven aan ouders,

maar gewoon een start van het jaar maken met het kind in het middelpunt. Dit bouwen van de relatie levert veel goodwill en wederzijds begrip op, zodat van respectloosheid en over-assertiviteit waarschijnlijk nauwelijks sprake meer zal zijn in de rest van het jaar.

Een 10-minutengesprek voor elk kind is verleden tijd

Aan het einde van het bovengenoemde startgesprek worden afspraken op maat gemaakt. ‘One size fits all’, zoals 10-minutengesprekken voor ieder kind, is niet meer van deze tijd, aangezien kinderen allemaal een andere aanpak in communicatie verdienen.

• Zo is voor de ene leerling een rapportgesprek een prima optie;
• maar een ander kind vraagt een huisbezoek;
• voor weer een andere leerling is twee keer een gesprek van een kwartier een prima plan en tussendoor is er vooral mailcontact;
• voor het ene kind is het juist goed om bij gesprekken aanwezig te zijn;
• in andere situaties is het beter dat er alleen een gesprek met ouders plaatsvindt. 

Bij het afspreken van een communicatieplan op maat staat niet de behoefte (tevredenheid) van ouders centraal, maar wat nodig is voor het individuele kind. In de praktijk zien we dat leerkrachten én ouders moeten wennen aan deze andere manier van werken, maar dat dit een winsituatie is voor alle betrokkenen.

• Voor de leerling omdat er wordt samengewerkt op een manier die het beste bij zijn ontwikkeling past.
• Voor ouders omdat er afspraken kunnen worden gemaakt die het beste aansluiten op hun individuele werksituaties. Veel ouders blijken bovendien best een keer vrij te kunnen maken voor een moment na schooltijd.
• En voor de leerkracht levert het zelfs vaak tijdswinst op omdat er efficiënt wordt gewerkt, omdat niet met elke ouder heel frequent contact nodig is als de basis aan het begin eenmaal goed gelegd is tijdens het startgesprek.

Deze vorm levert bovendien minder frustraties op, want natuurlijk komen ouders opdagen bij gezamenlijk gemaakte afspraken.

"Passend onderwijs betekent zo passende ouderbetrokkenheid".

Lastige ouders bestaan niet

Lastige ouders bestaan niet, alleen ouders die het moeilijk hebben. Veel ouders doorlopen een acceptatieproces als er iets met hun kind is. Dat begint vaak met ontkenning:

‘thuis leest mijn kind al wel’ of:

‘mijn kind zou zeker havo moeten kunnen doen.’

Hoe langer de school deze ontkenning bestrijdt of vindt dat ouders ‘realistisch naar hun kind moeten kunnen kijken’, hoe ingewikkelder het wordt. Ontkenning vraagt altijd om erkenning door de school. Daarna volgt meestal boosheid die vaak gericht is op de school: zij zou er alles aan moeten doen dat de leerling niet verder stagneert in zijn ontwikkeling. Sommige ouders zetten de school onder druk om het probleem te verhelpen. Maar ook boosheid vraagt om erkenning en begrip. Zo bezien is realistisch kijken naar je eigen kind vaak een moeilijke opgave voor ouders.

Pas na de fasen van ontkenning en boosheid is er ruimte voor eventueel verdriet. En als deze drie fasen zijn doorlopen ontstaat er acceptatie. Zie voor de uitleg het schema hiernaast. Het niet onderkennen van deze fasen is vaak een belangrijke oorzaak dat ouders in hun emotie grenzen overgaan. Het begeleiden van ouders in deze fasen vraagt alleen maar om een gezonde en begripvolle houding.

Je hoeft er geen maatschappelijk werker voor te zijn.

Rol begeleiders

Begeleiders in het onderwijs hebben vaak een belangrijke rol in de preventie van lastig gedrag van ouders. Als ambulant- of intern begeleider zie je vaak het risico dat een collega loopt door onhandige uitspraken over ouders of niet slimme acties naar ouders. Maak dit vooral bespreekbaar met je collega, in de eerste plaats in het belang van het kind, maar ook in het belang van de ouders en in zijn of haar eigen belang. En mocht dit geen effect hebben, kaart het dan aan bij de directeur.

Samenvatting

Ouderbetrokkenheid gaat verder dan het informeren van ouders. Scholen en ouders moeten samenwerken om de beste ontwikkeling van het kind te realiseren. Dit vraagt om een gelijkwaardige relatie en open communicatie. Het 'tevredenheidsdenken' op scholen kan leiden tot over-assertief gedrag van ouders. Scholen moeten zich richten op het gezamenlijke doel: de ontwikkeling van het kind. Een individueel startgesprek aan het begin van het schooljaar is cruciaal om een relatie met ouders op te bouwen. In dit gesprek staan de behoeften van het kind centraal, niet de tevredenheid van de ouders. 'Lastige ouders' bestaan niet. Ouders doorlopen een acceptatieproces wanneer er iets met hun kind is. Scholen moeten dit proces erkennen en ouders begeleiden in de fasen van ontkenning, boosheid en verdriet. Begeleiders in het onderwijs spelen een belangrijke rol in de preventie van lastig gedrag van ouders. Zij moeten collega's aanspreken op onhandige uitspraken of acties naar ouders. Effectieve ouderbetrokkenheid draagt bij aan de ontwikkeling van alle leerlingen en creëert een optimale leeromgeving voor alle kinderen.

Literatuur

• Bakker, J., Denessen, E., Dennissen, M. & Oolbekkink-
• Marchand, H. (2013). Leraren en ouderbetrokkenheid: Een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol van leraren daarbij. Nijmegen: Radboud Universiteit.
• Lusse, M. (2013). Een kwestie van vertrouwen: Een ontwerpgericht onderzoek naar het verbeteren van het contact met ouders in het ‘grootstedelijke’ vmbo als bijdrage aan preventie van schooluitval. Proefschrift. Rotterdam: Rotterdam University Press
• Vries, P. de (2010). Handboek Ouders in de school (3e druk), Amersfoort: CPS.
• Vries, P. de (2013). Ouderbetrokkenheid 3.0 Van informeren naar Samenwerken, Amersfoort: CPS. 
• Oostdam, R.J. & Vries, P. de (redactie) (2014). Samen werken aan leren en opvoeden. Basisboek over ouders en school. Bussum: Coutinho