Kenmerken van werkvormen die het kritisch denkvermogen van leerlingen bevorderen

Geplaatst op 2 augustus 2024

Kritisch denken is een essentiële vaardigheid die leerlingen helpt om informatie te analyseren, vragen te stellen en weloverwogen beslissingen te nemen. Het vermogen om kritisch te denken draagt bij aan academisch succes en persoonlijke ontwikkeling. Het kiezen van de juiste werkvormen in het onderwijs kan een grote invloed hebben op de ontwikkeling van kritisch denkvermogen bij leerlingen. Dit artikel verkent de kenmerken van effectieve werkvormen die gericht zijn op het bevorderen van kritisch denken en biedt praktische aanbevelingen voor leraren om deze werkvormen in hun lessen te integreren.

Wat is Kritisch Denken?

Kritisch denken verwijst naar het vermogen om informatie systematisch te evalueren, argumenten te analyseren en weloverwogen conclusies te trekken. Het omvat vaardigheden zoals:

• Analyseren: Het uit elkaar halen van informatie om de samenhang en de onderliggende principes te begrijpen.
• Evalueren: Het beoordelen van de betrouwbaarheid en validiteit van informatie en argumenten.
• Redeneren: Het logisch verbinden van informatie en het maken van goed onderbouwde conclusies.
• Vragen Stellen: Het formuleren van relevante en diepgaande vragen om verder begrip en inzicht te verkrijgen.

Kenmerken van Effectieve Werkvormen

Werkvormen die kritisch denken bevorderen, hebben bepaalde kenmerken die bijdragen aan een effectief leerproces. Deze kenmerken zijn essentieel voor het ontwikkelen van analytische en evaluatieve vaardigheden bij leerlingen.

1. Actieve Betrokkenheid

• Interactie: Werkvormen moeten leerlingen actief betrekken bij het leerproces. Dit kan door middel van discussie, samenwerking en hands-on activiteiten die hen uitdagen om na te denken en deel te nemen aan het leerproces.

• Reflectie: Zorg ervoor dat leerlingen de gelegenheid hebben om na te denken over wat ze hebben geleerd en hoe ze tot hun conclusies zijn gekomen. Dit helpt hen om hun denken te verdiepen en te verbeteren.

2. Probleemoplossende Taken

• Complexe Vraagstukken: Gebruik werkvormen die complexe en open vragen stellen waarbij leerlingen moeten analyseren en evalueren om oplossingen te vinden. Dit moedigt hen aan om kritisch na te denken en verschillende perspectieven te overwegen.

• Praktische Scenario’s: Ontwerp scenario’s die leerlingen uitdagen om problemen op te lossen in realistische situaties. Dit helpt hen om kritisch denken toe te passen in contexten die relevant en betekenisvol zijn.

3. Samenwerkend Leren

• Groepsdiscussies: Werkvormen die groepsdiscussies en samenwerkingsopdrachten omvatten, stimuleren leerlingen om verschillende standpunten te verkennen en hun eigen ideeën te onderbouwen. Dit bevordert een dieper begrip en kritische reflectie.

• Peer Feedback: Laat leerlingen elkaars werk beoordelen en feedback geven. Dit helpt hen om verschillende perspectieven te begrijpen en hun eigen denkprocessen te verfijnen.

4. Zelfgestuurd Leren

• Onderzoek en Ontdekking: Moedig leerlingen aan om zelfstandig onderzoek te doen en ontdekkingen te doen. Dit bevordert onafhankelijk denken en helpt hen om kritisch na te denken over de informatie die ze verzamelen.

• Keuzevrijheid: Geef leerlingen de vrijheid om keuzes te maken in hun leeractiviteiten en onderwerpen. Dit vergroot hun betrokkenheid en motivatie, wat bijdraagt aan een dieper niveau van kritisch denken.

5. Reflectieve Evaluatie

• Reflectie-opdrachten: Integreer opdrachten die leerlingen aanmoedigen om te reflecteren op hun eigen denkprocessen en leerervaringen. Dit helpt hen om inzicht te krijgen in hun sterke en zwakke punten en om hun kritisch denkvermogen te verbeteren.

• Evaluatie van Argumenten: Laat leerlingen evalueren en onderbouwen van argumenten en standpunten. Dit helpt hen om kritisch na te denken over de geldigheid en betrouwbaarheid van informatie en beweringen.

Voorbeelden van Werkvormen die Kritisch Denken Bevorderen

Hier zijn enkele voorbeelden van werkvormen die effectief kunnen zijn in het bevorderen van kritisch denkvermogen bij leerlingen:

• Debatten: Organiseer debatten over controversiële of complexe onderwerpen. Dit stimuleert leerlingen om argumenten te analyseren, tegenargumenten te overwegen en weloverwogen standpunten in te nemen.

• Case Studies: Gebruik case studies waarin leerlingen concrete situaties moeten analyseren en evalueren. Dit helpt hen om kritisch te denken over praktische vraagstukken en oplossingen te ontwikkelen.

• Projecten: Ontwikkel projecten waarbij leerlingen zelfstandig of in groepen een probleem moeten onderzoeken en oplossen. Dit bevordert onderzoekend denken en probleemoplossende vaardigheden.

• Mindmaps: Laat leerlingen mindmaps maken om informatie visueel te organiseren en verbanden tussen verschillende concepten te begrijpen. Dit helpt bij het structureren van hun denken en het identificeren van belangrijke punten.

• Socratische Dialoog: Pas de Socratische methode toe door leerlingen open vragen te stellen die hen aanmoedigen om dieper na te denken en hun gedachten te onderbouwen. Dit bevordert diepere reflectie en analyse.

Implementatie in de Klas

Om werkvormen effectief te integreren die kritisch denken bevorderen, kunnen leraren de volgende stappen volgen:

• Duidelijke Doelen: Stel duidelijke leerdoelen op die gericht zijn op het ontwikkelen van kritisch denkvermogen. Zorg ervoor dat werkvormen aansluiten bij deze doelen en bijdragen aan de gewenste leerresultaten.

• Ondersteuning: Bied ondersteuning en begeleiding aan leerlingen tijdens het gebruik van kritische denkwerkvormen. Dit kan door het geven van duidelijke instructies, het faciliteren van discussies en het bieden van feedback.

• Evaluatie: Evalueer regelmatig de effectiviteit van werkvormen en pas ze aan op basis van feedback van leerlingen en observaties van hun leerprocessen. Dit helpt om de werkvormen te optimaliseren en beter af te stemmen op de behoeften van leerlingen.

• Training en Professionele Ontwikkeling: Zorg ervoor dat leraren goed voorbereid zijn op het gebruik van werkvormen die kritisch denken bevorderen. Dit kan door middel van training en professionele ontwikkeling die gericht zijn op het ontwikkelen van vaardigheden in het faciliteren van kritisch denken.

Conclusie

Het bevorderen van kritisch denkvermogen bij leerlingen is cruciaal voor hun academische en persoonlijke ontwikkeling. Door het gebruik van werkvormen die actieve betrokkenheid, probleemoplossing, samenwerkend leren, zelfgestuurd leren en reflectieve evaluatie bevorderen, kunnen leraren effectief bijdragen aan de ontwikkeling van deze belangrijke vaardigheden. Door strategisch en doelgericht gebruik te maken van deze werkvormen, kunnen leraren ervoor zorgen dat leerlingen niet alleen beter presteren in hun studies, maar ook beter voorbereid zijn op de uitdagingen van de toekomst.

Geraadpleegde bronnen

• Akinde, A. O. (2015). A pilot study of students’ learning outcomes using didactic and Socratic instructional methods: An assessment based on Bloom’s taxonomy. Educational Research and Reviews  Vol. 10(21), pp. 2821-2833, DOI: 10.5897/ERR2015.2478.
• Allen, J. & Velden, R. van der (2011). Skills for the 21st Century: Implications for Education. Maastricht: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt. 
• Avans (2017). Kritisch leren denken. Brein & Leren. http://lic.avans.nl/service.lic/publicaties/kritisch-leren-denken.
• Basham, G., Irwin, W., Nardone, H., & Wallace, J. M. (2011). Critical Thinking. Boston: McGraw Hill.
• Buisman, M., Loon-Dikkers, L. van, Boogaard, M. en Schooten, E. van (2017).  Stimuleren van creatief vermogen en kritisch denken Eerste resultaten van het OECD-onderzoek. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. https://www.rijksoverheid.nl/
• Christoffels, I. & Baay, P. (2016). De toekomst begint vandaag: 21ste-eeuwse vaardigheden in het beroepsonderwijs. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.
• Ennis, R. H. (2016). Critical thinking across the curriculum: A vision. Topoi, 1-20.
• Heijltjes, A., Gog, T. van, Leppink, J. en Paas, F. (2015). Unraveling the effects of critical thinking instructions, practice, and self-explanation on students’reasoning. Instructional Science 43:487-506. DOI 10.1007/s11251-015-9347-8.
• Kennisrotonde. (2017). Welke interventies van docenten bevorderen de onderzoekende houding van leerlingen in het VO. (KR. 253).
• Kienstra, N., Imants, J. Karskens, M. en Heijden, P. van der (2015). Doing Philosophy Effectively: Student Learning in Classroom Teaching. PLOS ONE | DOI:10.1371/journal.pone.0137590
• Knezic, D., Wubbels, T., Elbers, E. en Haijer, M. (2010). The socratic dialogue and teacher education. Teaching and Teacher Education 26 1104-1111.
• Kirschner, P. A. (2017). Het Voorbereiden van Leerlingen op (Nog) Niet Bestaande Banen. Eindrapport. Heerlen: Open Universiteit. https://www.innovatiefinwerk.nl/sites/innovatiefinwerk.nl/files/field/bijlage/rapport_paul_kirschner_nsvp_definitief.pdf
• Lai, E. R. (2011). Critical Thinking: A Literature Review Research Report. Pearson.
• Marin, L.M. en Halpern, D.F. (2011) Pedagogy for developing critical thinking in adolescents: Explicit instruction produces greatest gains. In Thinking Skills and Creativity 6(1):1-13. http://www4.ncsu.edu/~jlnietfe/Creativity_%26_Critical_Thinking_Articles_files/Marin%20%26%20Halpern%20(2011).pdf
• Petit, R. & Verheijen, E. (2015). Toegerust voor de toekomst: Aandacht voor kritisch denken en sociaal-culturele vaardigheden in het mbo. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.
• Ten Dam, G. en Volman, M. (2002) . Het sociale karakter van kritisch denken: didactische richtlijnen. Pedagogische studiën .79 167-183,
• Tiruneh, D.T., Verburgh, A. en Elen, J. (2014). Effectiveness of Critical Thinking Instruction in Higher Education: A Systematic Review of Intervention Studies. Higher Education Studies. Vol 4 no. 1
• Willingham, D. T. (2007). Critical thinking: Why is it so hard to teach? American Educator, 8–19.

Meer lezen:

• Baay, P. (ecbo), Hofland, A. (ecbo), Groot, de A. (CINOP Advies) en Romme, I. (CINOP Advies) (2016). Kritische denkvaardigheden Een praktische handreiking voor het mbo. 
• Kienstra N, Karskens M, Imants J (2014b) Filosoferen in de klas: een analyse van filosofische werkvormen / Doing philosophy in classroom teaching. Tydskrif vir Geesteswetenskappe 54, 4:787–805.
• Van Gelder, T. (2005). Het doceren van kritisch denken, Enkele lessen uit de cognitiewetenschap. Verschenen in College Teaching Winter 2005; 53,1, pag. 41 - 46. 2.

Bijlage

Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen (EKB): Behorend bij artikel 17a, derde lid (http://wetten.overheid.nl/BWBR0027963/2017-08-01#Bijlage1) wordt over kritische denkvaardigheden het volgende opgenomen:
“Het kwalificatie-onderdeel loopbaan en burgerschap bereidt deelnemers voor op het vormgeven van hun eigen loopbaan en op participatie in de maatschappij. In dat kader is het van belang dat deelnemers kritische denkvaardigheden ontwikkelen. Onder kritische denkvaardigheden wordt verstaan:

1. informatie (-bronnen) op waarde weten te schatten; daarbij het onderscheid kunnen maken tussen argumenten, beweringen, feiten en aannames;
2. het perspectief van anderen kunnen innemen;
3. kunnen nadenken over hoe eigen opvattingen, beslissingen en handelingen tot stand komen."