Oorzaken van leerlinguitval in het voortgezet onderwijs en effectieve interventies

Geplaatst op 21 augustus 2024

Leerlinguitval in het voortgezet onderwijs is een ernstig probleem dat niet alleen de betrokken leerlingen, maar ook hun gezinnen en de onderwijsinstellingen beïnvloedt. Het vroegtijdig verlaten van school kan leiden tot een scala aan negatieve gevolgen, zoals beperkte carrièremogelijkheden en sociale uitsluiting. Het begrijpen van de onderliggende oorzaken van uitval en het implementeren van gerichte interventies zijn cruciaal voor het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het bevorderen van succesvolle schoolloopbanen. Dit artikel onderzoekt de belangrijkste oorzaken van uitval bij leerlingen in het voortgezet onderwijs en biedt effectieve interventies om dit probleem aan te pakken.

Oorzaken van Leerlinguitval

Leerlinguitval kan voortkomen uit een combinatie van persoonlijke, sociale en onderwijskundige factoren. Hieronder worden enkele belangrijke oorzaken besproken:

1. Academische Moeilijkheden

Academische problemen zijn een belangrijke factor die bijdragen aan leerlinguitval:

• Leermoeilijkheden: Leerlingen met leerstoornissen of onvoldoende basisvaardigheden kunnen moeite hebben met de lesstof, wat kan leiden tot frustratie en demotivatie.
• Onvoldoende Ondersteuning: Gebrek aan passende ondersteuning of differentiatie in de klas kan ervoor zorgen dat leerlingen niet het nodige niveau van hulp krijgen.

2. Motivatie en Betrokkenheid

Een gebrek aan motivatie en betrokkenheid kan leiden tot uitval:

• Verlies van Interesse: Leerlingen kunnen hun interesse in school en hun opleiding verliezen als ze de relevantie of betekenis van het onderwijs niet inzien.
• Gebrek aan Doelen: Zonder duidelijke, haalbare doelen kunnen leerlingen moeite hebben om gemotiveerd te blijven.

3. Persoonlijke en Sociale Problemen

Persoonlijke en sociale problemen kunnen een significante impact hebben op de schoolloopbaan van leerlingen:

• Gezinsproblemen: Problemen thuis, zoals echtscheidingen of financiële stress, kunnen leiden tot afleiding en verminderd functioneren op school.
• Sociaal Emotionele Problemen: Leerlingen die worstelen met emotionele problemen, zoals angst of depressie, kunnen moeite hebben om zich te concentreren en succesvol te blijven.

4. Schoolklimaat en -cultuur

De cultuur en het klimaat binnen een school kunnen ook bijdragen aan leerlinguitval:

• Onveiligheid: Een onveilige of vijandige schoolomgeving kan leiden tot een gevoel van onbehagen en een verminderde betrokkenheid.
• Gebrek aan Verbinding: Leerlingen die zich niet verbonden voelen met hun school of leraren, kunnen minder gemotiveerd zijn om aanwezig te blijven en te presteren.

5. Structuur en Ondersteuning

Onvoldoende structuur en ondersteuning kunnen de kansen op uitval verhogen:

• Onvoldoende Advisering: Gebrek aan effectieve studiebegeleiding en loopbaanadvies kan leiden tot een gebrek aan richting en planning.
• Beperkte Extra Ondersteuning: Leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, zoals bijles of gespecialiseerde begeleiding, kunnen deze hulp soms niet krijgen.

Effectieve Interventies om Leerlinguitval te Vermijden

Om de uitval te verminderen, kunnen scholen verschillende effectieve interventies implementeren:

1. Differentiatie en Academische Ondersteuning

Het bieden van gerichte academische ondersteuning kan helpen om leerlingen te behouden:

• Gepersonaliseerd Leren: Pas de lesstof en de onderwijsmethoden aan de behoeften van individuele leerlingen aan. Dit kan door middel van gedifferentieerde instructie en aangepaste materialen.
• Ondersteuningsprogramma’s: Implementeer programma’s zoals bijles of extra hulpuren voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben.

2. Motivatie en Betrokkenheid Verhogen

Het verbeteren van de motivatie en betrokkenheid van leerlingen is cruciaal:

• Relevante Inhoud: Zorg ervoor dat de lesstof aansluit bij de interesses en toekomstplannen van de leerlingen. Dit kan door praktische en relevante toepassingen van de leerstof te integreren.
• Doelen Stellen: Help leerlingen bij het stellen van persoonlijke en academische doelen en werk samen aan een plan om deze te bereiken. Dit kan hun gevoel van richting en motivatie versterken.

3. Persoonlijke en Sociale Ondersteuning

Ondersteuning op persoonlijk en sociaal vlak kan leerlingen helpen om problemen te overwinnen:

• Counseling en Mentoring: Bied counseling en mentoring aan voor leerlingen die persoonlijke of emotionele problemen ervaren. Dit kan hen helpen om met stress en andere uitdagingen om te gaan.
• Gezinsbetrokkenheid: Betrek gezinnen bij het onderwijsproces en bied ondersteuning aan ouders om hen te helpen de leeromgeving thuis te verbeteren.

4. Verbetering van Schoolklimaat en -cultuur

Een positieve en ondersteunende schoolomgeving bevordert betrokkenheid en vermindert uitval:

• Veiligheid en Welzijn: Zorg voor een veilige en inclusieve schoolomgeving waarin alle leerlingen zich gewaardeerd en gerespecteerd voelen.
• Community Building: Bouw een sterke schoolgemeenschap door activiteiten en evenementen die de betrokkenheid en saamhorigheid bevorderen.

5. Effectieve Structuur en Begeleiding

Een goede structuur en begeleiding kunnen de weg naar succes vergemakkelijken:

• Studiebegeleiding: Zorg voor effectieve studiebegeleiding en loopbaanadvies. Dit helpt leerlingen bij het plannen van hun studie en het maken van weloverwogen keuzes over hun toekomst.
• Monitoring en Feedback: Monitor regelmatig de voortgang van leerlingen en geef constructieve feedback. Dit helpt leerlingen om hun voortgang te evalueren en hun aanpak indien nodig aan te passen.

Voorbeelden van Succesvolle Interventies

Veel scholen hebben succesvolle interventies toegepast om leerlinguitval te verminderen:

• Ondersteuningsprogramma’s: Scholen die extra ondersteuning bieden, zoals bijles en tutoring, zien vaak een afname in uitvalcijfers.
• Motivatieprogramma’s: Programma’s gericht op het verhogen van motivatie, zoals het integreren van relevante lesstof en het stellen van doelen, hebben geleid tot verbeterde betrokkenheid en betere resultaten.

Evaluatie en Aanpassing van Interventies

Het is belangrijk om interventies continu te evalueren en aan te passen:

• Feedback Verzamelen: Verzamel feedback van leerlingen, ouders en personeel over de effectiviteit van interventies. Gebruik deze informatie om verbeteringen aan te brengen.
• Resultaten Monitoren: Analyseer gegevens over uitval en voortgang om te beoordelen welke interventies het meest effectief zijn en waar aanpassingen nodig zijn.

Conclusie

Het aanpakken van leerlinguitval in het voortgezet onderwijs vereist een veelzijdige benadering die rekening houdt met de verschillende oorzaken van uitval. Door gerichte interventies te implementeren, zoals academische ondersteuning, het verhogen van motivatie, en het verbeteren van de schoolomgeving, kunnen scholen de kansen op succes voor hun leerlingen aanzienlijk vergroten.

Een effectieve strategie omvat ook voortdurende evaluatie en aanpassing van interventies om te voldoen aan de veranderende behoeften van leerlingen. Door een holistische benadering te hanteren en een ondersteunende leeromgeving te creëren, kunnen scholen bijdragen aan het behalen van de academische en persoonlijke doelen van hun leerlingen en het verminderen van uitval.

Geraadpleegde bronnen

• Anthony, W. A., & K. Unger (1991). Supported education: an additional program resource for young adults with long term mental illness. Community Mental Health Journal, 27(2), 145-156.
• Batenburg, T. van, Korpershoek, H., & Werf, M.P.C. van der (2007). De VMBO-leerlingen in vocl'99: Stromen, kenmerken en huidige situatie. Groningen: GION.
• Cabus, S. & De Witte, K. (2011). Werkt een actief verzuimbeleid? Die Keure Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 2011(1), 36–45.
• Cabus, S.J. (2013a). Wat werkt in de strijd tegen voortijdig schoolverlaten? Sociale Vraagstukken, 3 oktober 2013.
• Cabus, S.J. (2013b). Wat werkt in de aanval op de schooluitval? Een empirisch onderzoek naar de effecten van het Nederlandse preventiebeleid op voortijdig schoolverlaten. Maastricht: TIER-Maastricht University.
• De Baat, M., (2009). Beschermende en risicofactoren voor schoolverzuim. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
• De Baat, M., (2010). Wat werkt bij het voorkomen en verminderen van schoolverzuim? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
• De Baat, M., Messing, C., & Prins, D. (2014). Wat werkt bij schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
• De Witte, K., Cabus, S, Groot, W., & Maassen van den Brink, H. (2014). Voortijdig schoolverlaten. Rapportage van TIER/Platform31. Maastricht: TIER, Universiteit Maastricht.
• Holter, N. & Bruinsma, W. (2010). Wat werkt bij voortijdig schoolverlaten? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.
• Inspectie van het Onderwijs (2019). De staat van het onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
• Kearney, C. A. (2008). School absenteeism and school refusal behavior in youth: A contemporary review. Clinical Psychology Review, 28(3), 451-471.
• Kennisrotonde. (2016a). Hoe kunnen leerlingen de regie over hun eigen leerproces voeren, zodat hun leerprestaties omhoog gaan? En wat kunnen leraren doen om hen daarin te ondersteunen? (KR. 004). Den Haag: NRO, Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2016b). Wat is het effect van cijfers (of studiepunten) op de motivatie van studenten? Kan het geven van feedback de motivatie en leerresultaten van studenten positief beïnvloeden en wat is effectieve feedback? (KR.089). Den Haag: NRO, Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2016c). Welk leerkrachtgedrag is effectief om zelfgestuurd leren te bevorderen? (KR.094). Den Haag: NRO, Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2017). Heeft het betrekken van leerlingen bij het schoolbeleid positieve effecten op motivatie en leerprestaties? (KR. 302). Den Haag: NRO, Kennisrotonde.
• Korevaar, L. (2015). Handboek Begeleid Leren. Het ondersteunen van jongeren met psychische beperkingen bij het kiezen, verkrijgen en behouden van een reguliere opleiding. Utrecht/Groningen: Stichting Rehabilitatie ‘92/ Hanzehogeschool Groningen.
• Meng, C. (2018). Uitval zonder diploma: Aanleiding, Kansen en Toekomstintenties. (ROA Fact sheets; Vol. ROA-F-2018/, No. 018). Maastricht: Research Centre for Education and the Labour Market.
• OCW. Begrippenkader schoolverzuim. Geraadpleegd op 6 januari 2019.
• Onderwijs in cijfers. Voortijdig schoolverlaten in het voortgezet onderwijs. Geraadpleegd op 30 september 2019.
• Orobio de Castro, B., Mulder, S., Van der Ploeg, R., Onrust, S., Van den Berg, Y., Stoltz, S, … Scholte, R. (2018). Wat werkt tegen pesten? Effectiviteit van kansrijke programma’s tegen pesten in de Nederlandse onderwijspraktijk. Eindrapport.
• Pels, T., Jonkman, H., & Drost, L. (2011). Socialiseren, Leren en presteren. Verwey-Jonker Instituut, Utrecht.
• Sutphen, R. D., Ford, J. P., & Flaherty, C. (2010). Truancy Interventions: A Review of the Research Literature. Research on Social Work Practice, 20(2), 161–171.
• Van der Steeg, M., Van Elk, R., & Webbink D. (2015). “Does Intensive Coaching Reduce School Dropout? Evidence from a Randomized Experiment.” Economics of Education Review 48 (October): 184-197.
• Vanneste-van Zandvoort, Y. T. M., Mathijssen, J. P., Van de Goor, L. A. M., Rots-De Vries, C. M. & Feron, F. J. M. (2016), ' Addressing medical absenteeism in pre-vocational secondary students : Effectiveness of a public health intervention, using a quasi-experimental design ' BMC Public Health, 16(1), 1107. DOI:10.1186/s12889-016-3718-1.
• Vanneste, Y. (2016). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving ‘M@ZL op het vo'. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload van www.nji.nl/jeugdinterventies.
• Wagemans, R., Laffra, J., & Wienke, D. (2015). Van 'geen zin hebben in school' tot 'schooluitval'. Handreiking voor het inzetten van een preventie- en zorgarrangement. Utrecht: NJI.