Kennisplatform
Nieuw: Let op! Wij-leren.nl lanceert nieuwe website

Schooladvies zonder Cito toets

Marjolein Zwik
Leerkracht basisonderwijs en Master SEN bij    

Zwik, M. (2015). Schooladvies zonder Cito toets.
Geraadpleegd op 06-12-2024,
van https://wij-leren.nl/schooladvies-cito-toets.php
Geplaatst op 1 juni 2015
Schooladvies

De warme overdracht

Vanaf dit jaar is eindtoets verplaatst naar een later tijdstip in het schooljaar. Veel scholen die gewend zijn om de uitslag van de eindtoets mee te nemen in de adviesgesprekken, vragen zich wellicht af hoe nu om te gaan met het schooladvies. Van de scholen nam tot nu toe 85% procent de Cito Eindtoets af. De resterende 15% baseert het advies dus al jaren op andere gegevens. In dit artikel wil ik toelichten hoe een schooladvies in groep 8 er uit kan zien zonder gebruik te maken van de Cito Eindtoets.

Scholen hebben een ruim beeld van de vaardigheden van de hun toevertrouwde leerlingen, omdat zij ongeveer acht jaar lang, gedurende bijna tien maanden dagelijks met deze leerlingen optrekken. Ze zien hen letterlijk en figuurlijk groeien en ontwikkelen. Met ‘ontwikkelen’ wordt niet alleen ‘het cognitieve ontwikkelen’ bedoeld, maar ‘ontwikkelen’ in de ruimste zin van het woord. 

Leerkrachten kennen ‘hun’ kinderen

Leerkrachten in het basisonderwijs trekken de hele dag met de kinderen op, geven alle vakken en zien hoe kinderen op verschillende omstandigheden reageren. Zij geven hen instructie, coachen kinderen in veel meer vaardigheden dan taal en rekenen en kennen de gezinnen waar deze kinderen deel van uitmaken (het transactionele kader).

Tevens kijken zij het gemaakte werk na (waaronder methode-afhankelijke en methode onafhankelijke toetsen) en voorzien dat van feedback. Ze zien welke inspanning nodig is om tot bepaalde resultaten te komen en kennen de instructiebehoefte van de leerling (instructieafhankelijk of onafhankelijk). Ook weten leerkrachten hoeveel leertijd een leerling nodig heeft om zich nieuwe stof eigen te maken en hoe de kinderen met huiswerk om gaan.

Leerkrachten weten welke extra hulp er in de loop van de jaren is gegeven en op welke vlakken en ze maken dagelijks een praatje met hun leerlingen. Leerkrachten hebben dus een goed beeld hoe een leerling zich gedraagt in een leerrijke omgeving als een school en kunnen dus goed inschatten welke vorm van vervolgonderwijs bij deze leerling past.

Ouders

Ouders kennen hun kind meestal nog beter. Zij maken hun kind weliswaar in een andere omgeving mee. Niet in een groep, waar het groepsproces onderhevig is aan andere krachten en factoren en waar dagelijks nieuwe lesstof zijn intrede doet. Wel heeft de ouder een goed zicht op de schoolbeleving van hun kind en hoe het kind met huiswerk om gaat.

Ouders weten of hun kind regelmatig vriendjes en vriendinnetjes meeneemt en hoe het sociaal-emotioneel in zijn of haar vel zit. Ze hebben zicht op de gezondheid van hun kind en welke ambities het heeft. Samen met deze ouderinformatie kunnen scholen tot een goed advies komen.

Factoren

Bovenstaand beeld geeft een veelheid aan factoren weer die allemaal van invloed zijn op het schooladvies in groep 8 zonder de pretentie te hebben compleet te zijn. Niemand hoeft te hebben doorgeleerd of onderwijskundige te zijn om te begrijpen dat dit niet in een toets te vangen is. Misschien is dat alleen al een reden om het ook niet te proberen. Om toch de schijn van subjectiviteit te voorkomen, wordt er verwacht dat er een schooladvies voor het vervolgonderwijs volgt op een aantal parameters die inzichtelijk en transparant zijn en recht doen aan het kind. 

Vaardigheden die Cito niet toetstVaardigheden die Cito niet toetst

Accuratesse
Behoedzaamheid
Behulpzaamheid
Bescheidenheid
Betrouwbaarheid
Creativiteit
Daadkracht
Discipline
Doorzettingsvermogen
Enthousiasme
Flexibiliteit
Geduld
Humor
Inlevingsvermogen
Kritisch denken
Leiderschap
Meeleven
Mededogen
Moed
Moreel besef
Motivatie
Nieuwsgierigheid
Samenwerking
Veerkracht
Verantwoordelijkheid
Verbazing
Verdraagzaamheid
Zelfstandigheid
Zelfsturing

Een schooladvies zonder Cito Eindtoets

NIO test

Er staan ons andere middelen ter beschikking om toch tot een weloverwogen advies te komen. De veelgebruikte NIO blijkt het niveau in het voortgezet onderwijs op langere termijn significant beter te voorspellen dan de Cito Eindtoets en kan worden afgenomen op elk willekeurig moment in het schooljaar en dus ook al voor de kerstvakantie. Daarmee legt het een stevige fundering onder het schooladvies. De NIO toetst geen schoolvaardigheden, maar meet de aanleg van een kind en is daardoor ook minder gevoelig voor ‘teaching to the test’.

SVL / Schoolvragenlijst

Om gegevens te verzamelen over hoe leerlingen school ervaren kan gebruik worden gemaakt van de SVL/Schoolvragenlijst. Deze laagdrempelige vragenlijst wordt klassikaal afgenomen en wordt dus door de kinderen zelf ingevuld. De afname van de verkorte parallelle versie duurt ongeveer 30-45 minuten.

Er wordt een beeld gevormd over de werkhouding en motivatie ten opzichte van schoolwerk aan de hand van leertaakgerichtheid, concentratie in de klas en huiswerkattitude. Verder geeft de leerling zijn mening over zijn welbevinden op school en over zijn zelfvertrouwen. Daarnaast zijn er controleschalen om inzicht te geven in de wijze waarop de leerling op de stellingen heeft gereageerd en welke gevolgen dit kan hebben voor de uitslagen en de interpretatie ervan. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de sociale wenselijkheid van het invullen.

Andere vragenlijsten

Behalve de SVL zijn er ook nog Junior Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst 2 (NPV-J-2) en de LeerMotivatieTest Basisonderwijs (LMT-BO). Deze zijn beide klassikaal in korte tijd af te nemen en kunnen tevens worden ingezet voor verwijzing naar het leerwegondersteunend en het praktijkonderwijs.

Leerlingvolgsysteem

Tevens beschikt de school over een leerlingvolgsysteem met daarin harde en zachte gegevens. De toetsresultaten van landelijk genormeerde toetsen en methodegebonden toetsen vormen de harde gegevens. De toetsen Begrijpend lezen en Rekenen/Wiskunde wegen daarbij het zwaarst. Daarnaast zijn er de zogenaamde zachte gegevens zoals bovenstaand genoemd: werktempo, verwerkingssnelheid en benodigde leertijd, extra hulp, motivatie en drive, mate van leerkrachtafhankelijkheid, instructiebehoefte etc.

Weloverwogen schooladvies

Al deze factoren worden meegenomen in het tot stand komen van een schooladvies. Belangrijk is om het ook een ‘schooladvies’ te laten zijn. Samen met directie, IB en de leerkracht(en) van in ieder geval groep 7 komen de leerkracht(en) van groep 8 dan in overleg tot een gedegen en weloverwogen schooladvies. Dit wordt met de ouders besproken en alles wordt vastgelegd in een onderwijskundig rapport.

Als ouders het niet eens zijn met het advies wordt dit in dit digitale OKR opgenomen en daar is ook ruimte om dit door de ouders te laten beargumenteren. Op die manier krijgen ouders het terechte gevoel dat ze gehoord worden. Aan het eind van het schooljaar vindt de daadwerkelijke ‘warme overdracht’ plaats. Groepsleerkrachten van groep 8 ontmoeten de mentoren van het VO en, net als binnen de muren van de basisschool wanneer leerlingen worden overgedragen naar de volgende groepsleerkracht, worden de schoolverlaters overgedragen aan de mentoren van de brugklassen.

Terugkoppeling

Hiermee is de cyclus nog niet rond; in het daaropvolgende jaar vindt er nog een bijeenkomst plaats. De mentoren van de brugklas geven een terugkoppeling aan de groepsleerkracht van de basisschool hoe de eerste maanden in het VO zijn verlopen voor de leerling en of deze leerling zijn plekje heeft gevonden.

Enkelvoudig of dubbel advies

In de handreiking schooladvies van de PO-raad staat dat het schooladvies niet meer dan twee leerwegen of schoolsoorten (enkelvoudig of dubbel advies) omvat. Veel regio’s beperken zich tot dit enkelvoudige advies.Toch wordt de leerling meestal in een brugklas geplaatst. Men verlangt van het basisonderwijs wel een enkelvoudige inschatting te maken met minder gegevens dan er één of twee jaar later (aan het eind van de brugperiode) bij de determinatie beschikbaar zijn. Dit doet niet altijd recht aan het kind. De mogelijkheid voor een dubbel advies zou in elk onderwijskundig rapport beschikbaar moeten zijn. Uitzondering hierop vormt het enkelvoudige VWO-advies om gericht aan te geven dat een leerling meer aan kan en in aanmerking komt voor gymnasium of TVWO.

De rol van ouders

Al hebben op bovenstaande manier ouders een stem die gehoord wordt, toch blijft het schooladvies een spannend moment, zowel voor ouders als voor kinderen. Ons Nederlandse onderwijssysteem heeft nu eenmaal een duidelijke scheiding tussen basisonderwijs en voortgezet onderwijs en ontkomen aan een advies voor dat voortgezet onderwijs is dus geen optie. Wel kunnen ouders hun kinderen hierin begeleiden.

Beste = hoogste?

Sommige ouders kiezen daarin wel eens de minder ontspannen weg.‘Ouders willen natuurlijk het beste voor hun kind’. Helaas staat dit nogal eens gelijk met ‘het hoogste voor het hun kind’. Dat is niet per definitie het beste. Ze vergeten daarbij dat dit soms te hoge advies in de brugklas waargemaakt moet worden en als dat niet lukt, krijgt het kind het gevoel dat het niet aan de verwachtingen heeft voldaan en dus heeft gefaald. Is dat dan het beste?

Beoordeling?

Een schooladvies is precies dat wat het is: een advies. Er zijn ouders die het gevoel hebben dat hun opvoeding wordt beoordeeld. “Onze zoon heeft veel geoefend met Squla, dus we zijn wel erg teleurgesteld als het nu geen HAVO wordt” of “wij hebben ons kind altijd geholpen en zijn erg betrokken ouders.” Men vergeet dat een VMBO advies dat laatste ook helemaal niet uitsluit. Het woord ‘advies’wordt dan verward met ‘eindoordeel’. Een advies is als het ware een prognose. Het is een ijkpunt waar de leerling nu staat (aan het eind van de basisschool) en van waar de leerling zich verder kan ontwikkelen op een plek, die aansluit bij zijn of haar ontwikkeling.

Kansen en ambities

Ouders hebben hierin als taak hun kinderen het gevoel te geven dat een ‘lager’ advies niets met falen en teleurstellen te maken heeft. Het heeft te maken met het waarmaken van kansen en ambities. Die zijn er op elk niveau. Lukt iets niet linksom, dan kun je altijd rechtsom proberen. En ja, soms worden ambitie gaandeweg bijgesteld, maar ook dan liggen er weer kansen.Het volgende gedicht is nogal eens te vinden op geboortekaartjes, geeft blijkbaar de wens weer van veel ouders en zou leidend moeten zijn in de tijd dat de adviezen gegeven worden en de spanning soms helaas te snijden is:

"Er zullen handen zijn die je dragen
En armen waar je veilig zult zijn.
Je bent welkom zonder vragen.
En mag groeien tot wie je zelf wilt zijn."

Leerkrachten PO zijn professioneel

Onlangs berichtten de NOS en Trouw dat middelbare scholen het schooladvies niet volledig aan de basisscholen willen overlaten. Bij de Landelijke Ouderraad bleken signalen binnen te komen van VO-scholen die meer houvast willen als het gaat om het advies. Sommige VO-scholen zouden daarom toetsresultaten van de afgelopen drie jaar willen inzien. Daar zitten toch een aantal haken en ogen aan. 

Ten eerste is het leerlingvolgsysteem eigendom van de basisschool en is de privacy van leerlingen in het geding. Er zal zeker toestemming van ouders nodig zijn om dit te bewerkstelligen.
Ten tweede zijn er leerlingen in het basisonderwijs voor wie de overstap naar het voortgezet onderwijs een ‘nieuwe start’ is en er zal dan erg voorzichtig omgegaan moeten worden met gevoelige informatie.
Ten derde doet het geen recht aan de expertise van de basisschool en aan het kind zelf en daar zit wat mij betreft de crux.

Al zouden VO scholen inzicht krijgen in het LVS en de toetsresultaten van de afgelopen drie jaar inzien. Zij kunnen de vele factoren die aan het begin van dit artikel stonden niet meenemen in hun oordeel. Het is ook niet de bedoeling dat zij het werk van de basisschool overdoen of controleren op basis van een papieren leerling waardoor er weer sprake is van cijferfetisjisme en de overdracht weer een koude wordt.

De VO scholen weten niet het verhaal achter de cijfers en dus hoe deze tot stand komen. Zij zullen hun collega’s in het PO moeten vertrouwen en niet langs de meetlat moeten willen leggen. Dat gebeurt helaas al te vaak door andere instanties. Het basisonderwijs bestaat uit professionals die weten wat ze doen. Er zijn daarnaast genoeg momenten te creëren om met elkaar te sparren en te overleggen; elkaar afrekenen heeft nog nooit tot goede resultaten geleid.

Betrouwbaarheid van het advies

Ondanks alle zorgvuldigheid kan een advies anders uitpakken. Men kan nooit in de toekomst kijken. Leerlingen kunnen een groei in groep 7 of 8 inzetten die nog in het VO doorgaat. Ook zijn leerlingen met een ‘growthmindset’ succesvoller om verwachtingen en ambities waar te maken dan leerlingen met een ‘fixedmindset’. Daarnaast komt elk kind nog een andere hobbel tegen. Deze heet puberteit. Deze kan erg verschillend verlopen: van redelijk gelijkmatig en 'coachbaar' tot zeer turbulent en grillig. Dit is vaak een grote uitdaging voor ouders en het voortgezet onderwijs, maar ook één met zijn beperkingen. Uiteindelijk zullen deze pubers het zelf moeten doen.

Bibliografie

  • Boomtestuitgevers. (sd). Een gedegen onderbouwing van het schooladvies. Opgeroepen op februari 12, 2015, van www.boomtestuitgevers.nl: https://www.boomtestuitgevers.nl/themas/schooladvies2
  • J.A.E. Smits, H. V. (2010). SVL/Schoolvragenlijst. Opgeroepen op februari 12, 2015, van www.pearsonclinical.nl: http://www.pearsonclinical.nl/svl-schoolvragenlijst?sqr=svl&
  • Middelbare scholen willen meer houvast om basisschooladvies te kunnen vertrouwen. (2015, februari 4). Opgeroepen op februari 12, 2015, van www.boomtestuitgevers.nl: https://www.boomtestuitgevers.nl/nieuws/nieuws/nieuwsartikel/153/Middelbare-scholen-willen-meer-houvast-om-basisschooladvies-te-kunnen-vertrouwen
  • PO raad. (2015, januari 2015). Handreiking schooladvies. Opgeroepen op februari 12, 2015, van www.poraad.nl: https://www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/handreiking-schooladvies
  • Verus voor christelijk onderwijs. (2015, februari 5). discussie over schooladvies opgeblazen verhaal. Opgeroepen op februari 12, 2015, van www.verus.nl: http://www.verus.nl/nieuws/discussie-over-schooladvies-opgeblazen-verhaal

Samenvatting

Dit artikel bespreekt de "warme overdracht" in het basisonderwijs en de overgang naar het voortgezet onderwijs zonder afhankelijk te zijn van de Cito Eindtoets. Scholen gebruiken diverse bronnen om een gedegen schooladvies te formuleren, waaronder de NIO-test, de SVL/Schoolvragenlijst, de Junior Nederlandse Persoonlijkheidsvragenlijst 2, de LeerMotivatieTest Basisonderwijs en het leerlingvolgsysteem. Deze bronnen bieden inzicht in verschillende aspecten zoals leeraanleg, werkhouding, motivatie en persoonlijkheidskenmerken, naast harde gegevens zoals toetsresultaten. Het artikel benadrukt het belang van een weloverwogen schooladvies door de betrokkenheid van leerkrachten, ouders en het gebruik van diverse meetinstrumenten. Het pleit voor een evenwichtige benadering van schooladvies, waarbij niet alleen de cognitieve aspecten, maar ook andere vaardigheden en persoonlijkheidskenmerken worden meegewogen. Daarnaast wordt benadrukt dat ouders hun kinderen moeten begeleiden zonder het hoogste advies als het beste te beschouwen, en dat een schooladvies een prognose is die kansen en ambities weerspiegelt. Het artikel sluit af met de uitdagingen en beperkingen die gepaard gaan met het voorspellen van toekomstig succes en benadrukt het belang van vertrouwen in het professionalisme van het basisonderwijs.

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.