De overgang van groep 3 naar groep 4: effectieve strategieën voor taalonderwijs

Geplaatst op 7 augustus 2024

De overgang van groep 3 naar groep 4 markeert een belangrijke fase in de ontwikkeling van leerlingen. In deze periode verandert de manier waarop taalonderwijs wordt aangeboden, van voornamelijk fonemisch bewustzijn en beginnend lezen naar meer complexe lees- en schrijfvaardigheden. Deze overgang kan zowel een uitdaging als een kans zijn voor leerlingen. Dit artikel biedt een overzicht van de veranderingen in het taalonderwijs tijdens deze overgang en bespreekt effectieve strategieën en benaderingen om deze periode soepel te laten verlopen en de taalontwikkeling van leerlingen te bevorderen.

Veranderingen in Taalonderwijs bij de Overgang van Groep 3 naar Groep 4

In groep 3 ligt de focus sterk op het ontwikkelen van basis lees- en schrijfvaardigheden, waaronder het leren van letters, klanken en eenvoudige woorden. Zodra leerlingen overgaan naar groep 4, verschuift de focus naar het versterken van deze basis en het uitbreiden naar meer complexe lees- en schrijfactiviteiten.

1. Verdieping van Leesvaardigheid

In groep 4 wordt er meer nadruk gelegd op het verbeteren van leesvaardigheid door het lezen van langere teksten en het begrijpen van meer complexe zinnen en structuren. Leerlingen worden aangemoedigd om niet alleen woorden te herkennen, maar ook om de inhoud van teksten te begrijpen en te interpreteren.

2. Uitbreiding van Woordenschat

De uitbreiding van de woordenschat wordt belangrijker in groep 4. Leerlingen worden blootgesteld aan een breder scala van woorden en zinnen, en leren hoe ze deze in verschillende contexten kunnen gebruiken.

3. Verbetering van Schrijfvaardigheden

In groep 4 verschuift de focus van het leren schrijven van letters en woorden naar het ontwikkelen van volledige zinnen en eenvoudige alinea’s. Leerlingen leren hoe ze hun gedachten kunnen structureren en duidelijk kunnen communiceren via geschreven teksten.

4. Begrijpend Lezen

Begrijpend lezen krijgt meer aandacht in groep 4. Leerlingen leren strategieën om teksten te begrijpen, zoals het herkennen van hoofd- en bijzaken, het maken van voorspellingen, en het stellen van vragen over de tekst.

Effectieve Strategieën voor Taalonderwijs

Om de overgang van groep 3 naar groep 4 soepel te laten verlopen en de taalontwikkeling te ondersteunen, kunnen de volgende strategieën worden toegepast:

1. Differentiatie in Instructie

Leerlingen in groep 4 hebben verschillende niveaus en behoeften op het gebied van taalontwikkeling. Differentiatie in instructie zorgt ervoor dat elke leerling op zijn of haar eigen niveau wordt uitgedaagd en ondersteund.

Voorbeeld: Gebruik verschillende leesniveaus en tekstsoorten voor leerlingen met verschillende leesvaardigheden. Bied extra ondersteuning aan leerlingen die moeite hebben met begrijpend lezen, en geef uitdagende teksten aan meer gevorderde leerlingen.

2. Integratie van Lees- en Schrijfactiviteiten

Integreer lees- en schrijfactiviteiten om de verbinding tussen de twee vaardigheden te versterken. Door leerlingen te laten schrijven over wat ze lezen of te laten lezen over onderwerpen waar ze over schrijven, kunnen ze hun taalvaardigheden op een samenhangende manier ontwikkelen.

Voorbeeld: Na het lezen van een verhaal kunnen leerlingen een eigen verhaal schrijven met vergelijkbare thema’s of personages. Dit helpt hen om de geleerde leesstrategieën toe te passen in hun schrijfwerk.

3. Gebruik van Leestrategieën

Leestrategieën helpen leerlingen om teksten beter te begrijpen en te verwerken. Leer hen technieken zoals het maken van samenvattingen, het stellen van vragen over de tekst, en het identificeren van belangrijke informatie.

Voorbeeld: Leer leerlingen hoe ze een tekst kunnen onderstrepen en markeren om belangrijke informatie te vinden, en hoe ze een samenvatting kunnen maken van de belangrijkste punten.

4. Woordenschatontwikkeling

Activeer en breid de woordenschat van leerlingen door middel van gerichte activiteiten en herhaling. Dit kan door het introduceren van nieuwe woorden in context, het gebruik van visuele hulpmiddelen, en het regelmatig herhalen van woorden.

Voorbeeld: Gebruik woordkaarten met afbeeldingen en definities, organiseer woordenschatspelletjes, en laat leerlingen nieuwe woorden in zinnen gebruiken om hun begrip te versterken.

5. Ondersteuning bij Schrijven

Bied gestructureerde ondersteuning bij het schrijven van teksten, zoals het gebruik van schrijfplannen en templates. Leerlingen kunnen leren hoe ze hun gedachten kunnen ordenen en hun schrijfwerk kunnen reviseren om duidelijker te communiceren.

Voorbeeld: Geef leerlingen een schrijfschema met stappen zoals plannen, schrijven, reviseren, en publiceren. Dit helpt hen om het schrijfproces beter te begrijpen en gestructureerd te werken.

6. Samenwerkend Leren

Samenwerkend leren bevordert de interactie tussen leerlingen en kan hun taalontwikkeling versterken. Door samen te werken aan lees- en schrijfactiviteiten kunnen leerlingen van elkaar leren en hun taalvaardigheden oefenen.

Voorbeeld: Laat leerlingen in paren of kleine groepen werken aan lees- en schrijfopdrachten. Ze kunnen elkaar feedback geven en samen oplossingen vinden voor taalproblemen.

7. Creatieve Taalactiviteiten

Creatieve taalactiviteiten kunnen de betrokkenheid van leerlingen vergroten en hen helpen om hun taalvaardigheden op een speelse manier te ontwikkelen. Dit kan door middel van rollenspellen, verhalen vertellen, en creatieve schrijfopdrachten.

Voorbeeld: Organiseer een verhalenwedstrijd waarbij leerlingen hun eigen verhalen schrijven en presenteren. Dit stimuleert hun creativiteit en helpt hen om hun schrijfvaardigheden te verbeteren.

Voorbereiding en Overgang

Een succesvolle overgang van groep 3 naar groep 4 vereist zorgvuldige voorbereiding. Dit kan door het organiseren van overgangsactiviteiten en het betrekken van ouders bij het proces.

1. Overgangsactiviteiten

Plan overgangsactiviteiten die leerlingen helpen zich voor te bereiden op de veranderingen in groep 4. Dit kan door het introduceren van de nieuwe leerdoelen en het geven van een voorproefje van de inhoud en verwachtingen van groep 4.

Voorbeeld: Organiseer een ‘kennismakingsweek’ aan het einde van groep 3 waarin leerlingen kennismaken met de leermaterialen en activiteiten van groep 4. Dit kan hen helpen om zich comfortabeler te voelen met de komende veranderingen.

2. Betrekken van Ouders

Betrek ouders bij het overgangsproces door hen te informeren over de veranderingen en hen te voorzien van strategieën om thuis ondersteuning te bieden. Dit kan helpen om een consistente leerervaring voor leerlingen te creëren.

Voorbeeld: Geef ouders informatie over de nieuwe leerdoelen en suggesties voor thuisactiviteiten die hun kinderen kunnen helpen bij het ontwikkelen van lees- en schrijfvaardigheden. Organiseer een ouderavond waarin leraren de veranderingen uitleggen en tips geven voor thuisondersteuning.

Evaluatie en Monitoring

Regelmatige evaluatie en monitoring van de voortgang van leerlingen zijn essentieel om te zorgen dat ze zich goed ontwikkelen tijdens de overgang. Dit kan door het uitvoeren van toetsen, observaties, en gesprekken met leerlingen en ouders.

Voorbeeld: Voer periodieke toetsen uit om de voortgang van leerlingen te beoordelen op het gebied van lees- en schrijfvaardigheden. Gebruik de resultaten om eventuele problemen vroegtijdig te identificeren en passende ondersteuning te bieden.

Conclusie

De overgang van groep 3 naar groep 4 is een cruciale periode in de taalontwikkeling van leerlingen. Door het toepassen van effectieve strategieën en het bieden van gerichte ondersteuning kunnen leraren helpen om deze overgang soepel te laten verlopen en de taalvaardigheden van leerlingen te versterken. Differentiatie, integratie van lees- en schrijfactiviteiten, en creatieve benaderingen zijn allemaal belangrijke onderdelen van een succesvol taalonderwijsprogramma. Met zorgvuldige planning en betrokkenheid van zowel leerlingen als ouders kan deze overgang leiden tot een sterke basis voor verdere taalontwikkeling en academisch succes.

Geraadpleegde bronnen

• Baines, E. and Howe, C. (2010). Discourse topic management and discussion skills in middle childhood: The effects of age and task. First Language, 30 (3-4), 508-534.
• https://www.researchgate.net/publication/241647932_Discourse_topic_management_an d_discussion_skills_in_middle_childhood_The_effects_of_age_and_task
• Beek, A. van der & Damhuis, R. (2003). Interactie in de kleine kring. Doelen en onderzoeksresultaten middellange termijn. In: T. Koole, G. Nortier & B. Tahitu. (eds.), Artikelen van de Vierde Sociolinguïstische Conferentie. Delft: Eburon. http://taalunieversum.org/onderwijs/conferentie_het_schoolvak_nederlands/bundels/17/3/
• Berenst, J. (2012). Taalgebruik in de klas, als basis voor kennisconstructie. Leeuwarden: NHL Hogeschool.
• https://onderzoek.nhl.nl/sites/default/files/bedrijven_en_onderzoek/lectoraten_do cumenten/nhl_lectoraat_jan_berenst_def.pdf
• Berenst, J. (1998). Taal leren gebruiken. De ontwikkeling van pragmatische vaardigheden. In: A. Harpman, H. Veenker & G. Pol (red.) Praten, denken, doen (pp. 123-146). Samson: Alphen aan den Rijn, pp. 123-146.
• Berenst, J. & Faasse, S. (2016). Ontluikende geletterdheid en de rol van de (voor)school. In: J. Berenst, S. Faasse, A. Herder & M. Pulles (red.). Meer dan lezen (pp. 88-117). Assen: Van Gorcum. (op te vragen bij de auteurs, via https://www.researchgate.net/publication/303821115_Ontluikende_geletterdheid_en_de_rol_van_de_voorschool)
• Crain-Thoreson, C., & Dale, P.S. (1992). Do early talkers become early readers? Linguistic precocity, preschool language, and emergent literacy. Developmental Psychology, 28, 421-429. http://ici-bostonready-pd-2009-2010.wikispaces.umb.edu/file/view/Do+Early+Talkers+Become+Early+Readers.pdf
• Damhuis, R. (1995). Interaction and second language acquisition. (Proefschrift). Amsterdam: UVA, IFOTT.
• Duijkers, D. (2003). Betekenisvolle woordenschatontwikkeling, een kwestie van interactie, cultuur en context. Amsterdam: Vrij Universiteit.
• Elsäcker, W. van, Beek, A. van der, Hillen, J. en Peters, S. (2006). De Taallijn. Nijmegen: Expertisecentrum Nederland.
• Faasse, S. Pulles, M. & Singelsma, J. (nog te verschijnen) Grip op mûnlinge taalfeardigens en skriuwfeardigens yn it basisûnderwiis en ûnderbou fuorset ûnderwiis: metoade-ûnôfhinklike observaasjeynstruminten. Leeuwarden: NHL-Stenden Hogeschool, Lectoraat Taalgebruik & Leren Afûk.
• Fukkink, R.G., et al. (2013) Pedagogische kwaliteit van de kinderopvang voor 0- tot 4- jarigen in Nederlandse kinderdagverblijven in 2012. Nederlands Consortium Kinderopvang Onderzoek. http://www.vveplatform.info/wp- content/uploads/2014/08/NCKO-2012-Kwaliteitspeiling-2012.pdf
• Gee, J.P. (2004). Situated Language and Learning. New York/ London: Routledge
• Gosen, M.N. (2012). Tracing learning in interaction. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen. https://www.rug.nl/staff/m.n.gosen/binnenwerk_final_mngosen.pdf
• Howe, C. & Abedin, M. (2013) Classroom dialogue: a systematic review across four decades of research, Cambridge Journal of Education, 43 (3), 325-356.
• https://msu.edu/~orourk51/800-Phil/Handouts/Readings/Education/HoweAbedin- ClassroomDialogue-CJoE-2013.pdf
• Hiddink, F. (2016). Leren argumenteren door onenigheid. HJK, 43 (9), pp.4-7.
• Hiddink, F. (2014). Gesprekken tussen leerlingen onderling en gesprekken met de leerkracht: een vergelijking. Tijdschrift Taal voor Opleiders en Onderwijsadviseurs, 5 (8), 23-31. http://downloads.slo.nl/Documenten/5.8-tijdschrift-taal-8-webversie.pdf
• Janssen-Vos, F. (2014). Ontwikkelingsgericht onderwijs - Spel en Ontwikkeling. Assen: Van Gorcum
• Kwant, A. & Van der Pol. C. (2016). Voorlezen. In: J. Berenst, S. Faasse, A. Herder & M. Pulles (red.). Meer dan lezen (pp. 118-147). Assen: Van Gorcum
• Leseman, P. & Veen, A. (red.) (2016). Ontwikkeling van kinderen en relatie met kwaliteit van voorschoolse instellingen. Resultaten uit het pre-COOL cohortonderzoek
• Amsterdam: Kohnstamm Instituut. Rapport 947. https://www.kohnstamminstituut.nl/pre-cool.nl/assets/kohnstamm_947.pdf
• Leseman, P., L. Rollenberg & J. Rispens (2001). Playing and working in kindergarten: cognitive co-construction in two educational situations. Early Childhood Research Quarterly, 16, 363-384.
• Leseman, P.P.M. (1998). Ontluikende geletterdheid: Tekstbegrip in mondelinge en geletterde taalinteracties. In A. Harpman, H. Veenker & G. Pol (Eds.), Praten, denken, doen. (pp. 147-165). Alphen aan den Rijn: Samsom.
• Linthorst, R., Pulles, M. & Faasse, S. (2013) Observeren en volgen van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden. Tijdschrift Taal voor Opleiders en Onderwijsadviseurs, 4 (7), 6-11 http://downloads.slo.nl/Documenten/4.7-observeren-en-volgen.pdf
• Littleton, K., Mercer, N., Dawes, L., Wegerif, R. Rowe, D. & Sams, C. (2005). ‘Thinking together at Key Stage 1’, Early Years: An International Journal of Research and Development 25 (2), 165-180 https://pdfs.semanticscholar.org/b674/7392a50ad64b550a8f4b16a214729f7f0f1c.pdf
• Oers, van B. (2018) Leren door te spelen. In: M. Dobber & B. van Oers. Spelen en leren op school (pp. 1-18). Assen: Van Gorcum.
• Oers, van B. (2011). Het leren van peuters en kleuters: begeleiden van manipulerend spel. Geraadpleegd op 28 mei 2018 via https://www.onderwijsweb.hu.nl/Dossiers/Het%20jonge%20kind/Het%20leren%20van%20peuters%20en%20kleuters
• Pompert, B. (2017). Lezen en schrijven doe je samen. Assen: Van Gorcum.
• Tavecchio, L. (2008). Succesfactoren op het gebied van voor- en vroegschoolse educatie. Kind en Adolescent Review, 15 (3), 362-365 https://pure.uva.nl/ws/files/4293016/67152_299880.pdf
• Veen, van der M. (2017). Dialogic classroom talk in early childhood education. (Proefschrift) Amsterdam: Vrije Universiteit. https://research.vu.nl/en/publications/dialogic-classroom-talk-in-early-childhood- education-2
• Walsweer, A. (2015). Ruimte voor leren. (Proefschrift). Groningen:Rijksuniversiteit Groningen https://www.rug.nl/research/portal/files/23949344/Complete_thesis.pdf