Uitdagend en functioneel taalonderwijs

>> Uitdagend en functioneel taalonderwijs direct bestellen.

Taalonderwijs is de verbindende schakel tussen alles wat er op school aan de orde komt, vanuit de kinderen en vanuit de vakken.​ Daarom is dit een prachtig en belangrijk aangrijpingspunt om eigentijds en kindgericht onderwijs vorm te geven. In deze samenvattende bespreking wordt duidelijk hoe uitdagend en functioneel taalonderwijs er uit kan zien. Onderaan het artikel staat een recensie.

Opbouw van het boek​

In het eerste deel van het boek behandelt Dolf Janson de vraag naar het waarom van uitdagend en functioneel taalonderwijs. Waarom zou je taalonderwijs anders inrichten? En waartoe helpt het als je taalonderwijs verbindt met thematisch leren?

In het tweede deel van het boek gaat Dolf Janson in op het wat van van functioneel en uitdagend taalonderwijs. Wat is de inhoud van taalonderwijs en hoe hangt het samen met de andere vakken? Hij geeft daarbij ook aan welke keuzes er voortvloeien uit de samenhang en de ordening van de leerstof.

In het derde deel gaat de auteur in op de hoe-vraag: Hoe pak je het aan om functioneel en uitdagend taalonderwijs vorm te geven? En welke condities zijn nodig voor een goed resultaat? Welke activiteiten en werkvormen zijn zinvol?

Het boek sluit af met enkele praktische bijlagen, waaronder een overzicht van taaldoelen, uitgesplitst naar domeinen en bouwen.

Functies van onderwijs​

Taalonderwijs dat door een thematische inbedding voor leerlingen betekenisvol en uitdagend is, speelt een belangrijke rol bij het realiseren van de drie functies van onderwijs, zoals Biesta (2015) die heeft beschreven. Nederlandse taal draagt dan zowel bij aan de kwalificatie, als aan de socialisatie en de subjectivering van de leerlingen.

Dit blijkt in feite ook uit de rol die de overheid aan het vak toekent. Door de nadruk op (summatieve) toetsing van de afgelopen periode, lijken deze essenties echter behoorlijk in het gedrang te zijn gekomen. Hierdoor is de nadruk te veel op standaardisering en schriftelijke verwerkingsvormen komen te liggen.

In het huidige taalonderwijs ligt de nadruk te veel op standaardisering en schriftelijke verwerkingsvormen.​

Bovendien zijn veel oefenvormen losgegroeid van de toepassing waarvoor die vaardigheid bedoeld is. Leren lezen is daarvan een illustratief, maar tegelijk verontrustend voorbeeld. De basis van taalontwikkeling blijft echter de mondelinge taalvaardigheid. Ook het taalgebruik op social media ligt vaak dichter bij mondelinge taal, dan bij de wat meer formele schriftelijke taalvormen.

Naast het bevorderen van taalvaardigheid heeft taalonderwijs ook als taak het beleven en genieten van taal te stimuleren. Dit is nog lastiger te toetsen, maar daarom niet minder belangrijk, doordat leerlingen zich hierdoor nog beter kunnen verbinden met die Nederlandse taal.

De basis van taalontwikkeling blijft de mondelinge taalvaardigheid.​

Ruimte voor ​taalvariatie en taalsensibiliteit

Dit alles is reden genoeg om taalonderwijs anders in te richten. Hierdoor kan ruimte ontstaan om taalvariatie en taalsensibiliteit een grotere plek te geven en de leerlingen een veel actievere en meer onderzoekende en reflecterende rol hierin toe te kennen.

Tegelijk betekent dit ook dat de rol van de leraar veel crucialer wordt, doordat deze veel meer dan voorheen moet kunnen inspelen op het feitelijke taalgebruik van leerlingen. ‘Aansluiten bij de onderwijsbehoeften van leerlingen’ is dan geen mooie kreet meer, maar de essentie van effectief taalonderwijs.

Dat speelt temeer als we ons realiseren hoe leeftijdsverschillen (ten gevolge van de geboortemaand) doorwerken in het schoolsucces. Een relatief jongere leerling is dan geen zwakkere leerling, maar een leerling die ergens nog niet aan toe is.

Realiseren we ons hoe leeftijdsverschillen doorwerken in het schoolsucces​?

Betekenisvolle thema's​

Dit effect doorbreken lukt door vanuit betekenisvolle thema’s divergent te denken en creatief gebruik van taal te stimuleren. Daardoor kunnen rijkgeschakeerde taalactiviteiten door convergent toespitsen op de voorkennis van leerlingen, de taalvaardigheid versterken en het begrip en de kennis van hun taal verdiepen.

De inhoud van taalonderwijs is complex. Enerzijds komt dit doordat taalontwikkeling bij kinderen plaatsvindt los van onderwijs. Met name mondeling taalgebruik ontstaat al heel vroeg in hun ontwikkeling.

Bovendien is er over het algemeen nog weinig traditie gegroeid om de verdere ontwikkeling van mondeling taalgebruik een structurele plek in het onderwijsaanbod te geven. Anderzijds is de kennismaking met en de ontwikkeling van het schriftelijk gebruik van taal wel een herkende taak van het basisonderwijs. Probleem daarbij is dat meestal niet de ontwikkeling van de leerlingen, maar de ordening van een taalmethode hieraan richting geeft.

Het probleem bij het huidige schriftelijke taalgebruik is dat meestal niet de ontwikkeling van de leerlingen, m​aar de ordening van een taalmethode hieraan richting geeft.

Focus op het goede antwoord​

Naast diverse gestandaardiseerde toetsen op aspecten van schriftelijk taalgebruik, hebben ook de veel gebruikte oefeningen uit methoden een toetsachtig karakter, doordat het daarin meestal slechts om het noemen van de als goed aangemerkte antwoorden gaat. Het onderbouwen van variatie of het onderzoeken van mogelijkheden en hun effecten komen niet of nauwelijks voor. Dit leidt tot het aanleren van regels en trucjes en tot geïsoleerde activiteiten.

Thematisch onderwijs​

Om hierin verandering te brengen is thematisch leren noodzakelijk. Vanuit een thema ontstaan taalgebruiksituaties waarin zowel mondeling als schriftelijk taalgebruik functioneel zijn. Zowel die thematische inbedding als die functionaliteit biedt mooie kansen voor taalbeschouwing: reflectie op de gebruikte taal, bijvoorbeeld qua woordkeus, qua zinsbouw, qua ordening en/of qua effect.

Ruimte in wettelijk kader​

Het wettelijk kader, gevormd door de WPO (artikel 9), de Kerndoelen en de Wet referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen, biedt voldoende ruimte om taalonderwijs rijk en functioneel in te vullen. Voorwaarde is dan wel dat die wettelijke handreikingen niet star en eendimensionaal worden opgevat.

De referentieniveaus zijn bijvoorbeeld geen programmavoorschrift, maar eerder een waarschuwing om niet onder dat niveau terecht te komen. De meeste leerlingen kunnen veel meer dan dat, en zeker binnen de betekenisvolle context van een thematisch verband zullen zij een (veel) grotere taalvaardigheid kunnen laten horen en zien.

Actief bezig met taal

De functionaliteit van het oefenen en daarmee het ervaren van de zin van het onderzoeken en verbeteren van hun taalgebruik, zal leerlingen vanuit de inhoud motiveren. Dit inzicht geeft richting aan de manier waarop taalonderwijs vorm krijgt.

Het gaat er steeds om leerlingen actief met taal bezig te laten zijn. Niet als een vrijblijvend ‘gelegenheid geven tot’, maar als manieren om het eigen taalgebruik te verbeteren. Dan kan het gaan om variatie in woorden, om de samenstelling van zinnen of de opbouw van teksten, maar ook om het herkennen van bedoelingen van anderen en het genieten van hun taal.

Het kader van al deze activiteiten is steeds een thema vanuit de wereldoriëntatie, cultuur en/of techniek. Daardoor krijgt de gebruikte taal betekenis en dat zorgt ervoor dat oefenen bijdraagt aan een merkbaar en zinvol effect.

In de bijlagen bij het boek staat ook een doelenoverzicht, als basisstructuur. Niet als voorschrift, maar als een overzicht van mogelijkheden. Dat het een illusie is dat leerlingen van een jaargroep tegelijk dezelfde doelen kunnen bereiken en alle onderdelen op eenzelfde niveau zullen beheersen, zal voor de lezer van deze tekst inmiddels wel duidelijk zijn. Dit betekent echter wel dat elke leerling zich kan inspannen om eigen doelen te halen en daaraan ook nog plezier te beleven.

Taalonderwijs is de verbindende schakel tussen alles wat er op school aan de orde komt, vanuit de kinderen en vanuit de vakken. Tegelijk is de taal zelf een rijke wereld waarin veel te ontdekken, te herkennen, te onderzoeken, te begrijpen, te kunnen en te weten valt.

Al doende, samen met de collega’s en met de leerlingen, zal het benutten van deze rijkdom steeds meer vanzelfsprekend worden. Dat vraagt tijd, maar het is het waard om steeds meer stappen in die richting te zetten. De basisschool bestaat nog maar sinds 1985, daar kunnen best nog een paar weken/maanden bij waarin een deel nog gaat als voorheen. Al uitproberend, afstemmend en lerend groeit zo uitdagend en functioneel taalonderwijs, waarin de leerlingen uitgangspunt zijn en thema’s een betekenisvol kader vormen.

"Dit boek gun je iedere leraar die los wil komen van de methodeslavernij en betekenisvol taalonderwijs wil geven.​"

Recen​sie

Dolf Janson levert met dit boek een heldere en praktische bijdrage aan kindgericht en uitdagend taalonderwijs. Dat is erg waardevol in een tijd waarin veel scholen op zoek zijn naar een goede manier om losser te komen van hun methode en hun onderwijs kindgericht vorm te geven.

Het boek leest vlot en het is rijk voorzien van voorbeelden en praktische handreikingen. De auteur schrijft vanuit een uiterst gedegen didactische kennis van het taaldomein, en blijft daarnaast bijzonder praktisch en volgbaar.

Dit boek gun je iedere leraar die los wil komen van het strikt volgen van de methode en betekenisvol taalonderwijs wil geven.

Bestellen

Het boek Uitdagend en functioneel taalonderwijs is te bestellen via: