Toegankelijk lesmateriaal voor leerlingen met een leesbeperking
Anneke Wijtvliet
Productmanager bij Stichting Dedicon
Geraadpleegd op 10-11-2024,
van https://wij-leren.nl/toegankelijk-lesmateriaal-leesbeperking-slechtziend-dyslexie.php
Het kan zomaar zijn dat je leerlingen in de klas hebt die slechtziend of blind zijn of dyslexie hebben. Met de komst van de Wet Passend Onderwijs zijn scholen verplicht passende leesoplossingen te bieden. Het VN-verdrag voor gelijke rechten van mensen met een handicap benadrukt dat iedereen het recht heeft om mee te doen. Daar kun je zelf aan bijdragen door lesmateriaal toegankelijk te maken. Maar wat houdt ‘toegankelijkheid’ eigenlijk in?
- Bedienbaar. Lesmateriaal moet door iedereen bediend kunnen worden. Ook met verschillende apparaten, via spraaksoftware en met alleen een muis.
- Leesbaar. Het is belangrijk dat lesmateriaal voor al je leerlingen begrijpelijk en dus leesbaar is. De leesbaarheid moet aansluiten bij het niveau van de groep of leerling.
- Gebruiksvriendelijk. Het gebruik van lesmateriaal moet voor iedere gebruiker gemakkelijk en effectief werken.
- Waarneembaar. De inhoud die je aanbiedt moet voor iedereen leesbaar zijn. Dus ook voor leerlingen die (kleuren)blind of slechtziend zijn.
Aan de slag met 8 tips
Voor leerlingen met een leesbeperking zijn er aangepaste schoolboeken beschikbaar, maar waarschijnlijk geef je leerlingen in de klas ook extra opdrachten, stukjes tekst of bijvoorbeeld een beoordeling. Extra lesmateriaal dus. Hoe zorg je ervoor dat iedereen daarmee uit de voeten kan? Beknopt vind je hieronder de acht belangrijkste zaken waarmee je direct aan de slag kunt. Deze acht tips zijn overigens niet alleen voor leerlingen met een leesbeperking: iedere leerling heeft hier baat bij. Toegankelijk lesmateriaal biedt overzicht en leidt de leerling op een rustige manier door de inhoud van de tekst tijdens het leren.
De 8 tips:
- Kies de juiste vorm
- Lesmateriaal op maat
- Leesbaarheid van de tekst
- Structuur in de tekst
- Een overzichtelijke lay-out
- Typografie
- Kleuren & contrast
- Afbeeldingen ter ondersteuning
1. Kies de juiste vorm
Lesmateriaal wordt vaak aangeboden in de vorm van geschreven taal. Voor een aantal leerlingen kan dit een drempel zijn. Natuurlijk is tekst niet de enige manier waarop je informatie kunt presenteren, denk bijvoorbeeld aan alle mogelijkheden van een digitaal schoolbord.
Kies voor een vorm die inspeelt op de voorkeuren en behoefte van leerlingen. Dat kan bijvoorbeeld een mindmap, stroomschema, infographic, game of animatie zijn. Het kan ook voorkomen dat er meerdere leerlingen in de klas zitten met verschillende behoeftes. Dan kun je vormen combineren zodat elke leerling op zijn of haar eigen manier het lesmateriaal kan lezen.
2. Lesmateriaal op maat
In de klas wordt natuurlijk naast het gewone schoolboek nog extra lesmateriaal aangeboden. Als je zelf lesmateriaal maakt, is het handig om te kiezen voor een Word-document. Word kan op de computer gelezen worden en het heeft als groot voordeel dat jij of je leerling de tekst kunt aanpassen aan de leesvoorkeuren. Pas bijvoorbeeld de achtergrondkleur aan, of het lettertype of de lettergrootte.
Voor leerlingen die blind zijn, is papieren lesmateriaal helemaal niet toegankelijk. Digitaal materiaal is dat wel, bijvoorbeeld een goed opgemaakt Word-document.
3. Leesbaarheid van de tekst
Heb je voor tekst gekozen omdat het de beste manier is om de boodschap van bijvoorbeeld de extra opdracht over te brengen? Ook dit kan op een toegankelijke manier maar denk dan wel aan de leesbaarheid van de tekst.
Voor leerlingen met een leesbeperking, zoals dyslexie, is lezen bijvoorbeeld erg vermoeiend. Let op of het inhoudelijk op het juiste niveau is, of de tekst een duidelijke structuur heeft en of de schrijfstijl aansluit bij je leerlingen.
4. Structuur in de tekst
Iedere leerling heeft baat bij een goede structuur. In het bijzonder als je niet of niet goed kunt zien, dan kun je immers niet de hele pagina overzien. En juist overzicht over de tekst is belangrijk bij het leren en begrijpen van de tekst.
Hoe zorg je voor een goede structuur? Door duidelijke titels en linkteksten, het gebruik van koppen, een lijst met opsommingstekens en door aan te kondigen hoeveel opdrachten er volgen op een pagina of onderdeel. Dit is heel makkelijk toe te passen in Word door middel van het aanbrengen van koppenstructuur (zie Startbalk van Word) zoals in deze tekst.
5. Een overzichtelijke lay-out
Voor iedereen is het fijn dat een pagina er goed uitziet en duidelijk is wat waar staat. De manier waarop een tekst gepresenteerd wordt, is van invloed op de leesbaarheid. Voor leerlingen met een leesbeperking is het extra belangrijk om aandacht te besteden aan de lay-out.
Hoe doe je dat? Door extra te letten op de volgorde van de tekst, ruime marges aan te houden, de tekst links uit te lijnen en belangrijke onderdelen in de tekst te markeren.
6. Typografie
Typografie heeft invloed op de leesbaarheid van de tekst. Het houdt meer in dan de keuze voor een bepaald lettertype. Denk aan de stijl van letters, witruimte tussen letters en inderdaad ook lettertypes.
Je kunt het best kiezen voor een schreefloze letter; leerlingen met dyslexie merken namelijk bij deze lettertypes het onderscheid tussen verschillende letters beter op. Ook voor slechtziende leerlingen is een schreefloze letter prettiger.
Fotobeschrijving: Voorbeelden van schreefloze lettertypes.
7. Kleuren & contrast
Kleuren vrolijken een pagina op, maar niet voor iedereen zijn kleuren even toegankelijk. Hoe gebruik je kleuren op zo’n manier dat je lesmateriaal toegankelijk blijft voor iedereen? Je kunt natuurlijk wel kleuren gebruiken als het een toegevoegde waarde heeft voor de tekst.
Zorg ervoor dat er genoeg contrast zit tussen de voor- en achtergrond kleuren. Ook is het belangrijk dat een kleur niet de enige manier is waarop de inhoud duidelijk wordt gemaakt, zorg ervoor dat er een tekstueel alternatief is. Voorbeelden van goed contrast zijn zwart op geel of geel op zwart.
8. Afbeeldingen ter ondersteuning
Illustraties in een educatieve tekst zijn meer dan een leuke versiering. Ze ondersteunen, verduidelijken en versterken de tekst. Ook zorgen ze ervoor dat leerlingen de informatie beter kunnen onthouden.
Zorg er dan ook voor dat de afbeelding aansluit op de tekst en op een logische plek staat. Door de afbeelding te voorzien van een omschrijving is zo’n afbeelding ook toegankelijk voor leerlingen die niet (goed) kunnen zien.
Bron
Wil je meer weten over deze 8 tips? Duik dan in het dossier Toegankelijk Leren. Daar vind je uitgebreidere informatie, voorbeelden en richtlijnen over al deze onderwerpen.