De impact van minder leerkrachten op de onderwijsresultaten in het basisonderwijs

Geplaatst op 17 augustus 2024

Het Nederlandse basisonderwijs staat onder druk door een toenemend lerarentekort, wat vraagstukken oproept over de kwaliteit van het onderwijs. Minder leerkrachten kan zowel directe als indirecte gevolgen hebben voor de kwaliteit van onderwijs en de leerprestaties van leerlingen. Dit artikel onderzoekt de effecten van het tekort aan leerkrachten op het basisonderwijs, met aandacht voor de gevolgen voor leerlingen, leerkrachten en de onderwijskwaliteit, en bespreekt mogelijke strategieën om deze uitdagingen het hoofd te bieden.

Het Lerarentekort en de Kwaliteit van Onderwijs

Het lerarentekort in het basisonderwijs is een groeiend probleem dat verschillende aspecten van het onderwijs beïnvloedt:

1. Verhoogde Werkdruk voor Leerkrachten

Met minder leerkrachten moeten de overgebleven medewerkers een grotere werklast dragen:

• Grotere Klassen: Minder leerkrachten betekenen vaak grotere klassen. Dit kan leiden tot een verminderde persoonlijke aandacht voor elke leerling, wat invloed heeft op hun leerervaring en voortgang.
• Extra Taken: Leerkrachten krijgen vaak extra taken toegewezen, zoals administratie en extra lessen. Dit kan de tijd die zij kunnen besteden aan effectieve lesplanning en interactie met leerlingen verminderen.

2. Kwaliteit van Onderwijs

De kwaliteit van onderwijs kan onder druk komen te staan door het lerarentekort:

• Inconsistentie in Onderwijs: Met een tekort aan leerkrachten kan het voorkomen dat leerlingen les krijgen van vervangende leerkrachten of invallers, wat kan leiden tot inconsistentie in lesgeven en gebrek aan continuïteit in de onderwijsaanpak.
• Beperkte Professionele Ontwikkeling: Leerkrachten die onder druk staan hebben vaak minder tijd voor professionele ontwikkeling en bijscholing, wat kan resulteren in verouderde lesmethoden en beperkte kennis van nieuwe onderwijstechnieken.

3. Effecten op Leerlingen

Leerlingen ondervinden directe gevolgen van een tekort aan leerkrachten:

• Kwaliteit van Begeleiding: Minder leerkrachten betekent vaak minder persoonlijke begeleiding. Leerlingen krijgen mogelijk niet de ondersteuning die ze nodig hebben om hun volledige potentieel te bereiken.
• Emotionele Impact: Grotere klassen en veranderende leerkrachten kunnen een negatieve impact hebben op de emotionele en sociale ontwikkeling van leerlingen, vooral voor jongere kinderen die stabiliteit en continuïteit nodig hebben.

Strategieën voor Verbetering

Om de negatieve effecten van het lerarentekort te mitigeren, kunnen scholen en beleidsmakers verschillende strategieën overwegen:

1. Verhogen van Leerkrachttevredenheid en -retentie

Het behouden van ervaren leerkrachten is cruciaal om de kwaliteit van onderwijs te waarborgen:

• Werkdruk Verminderen: Verminder de werkdruk door administratieve taken te verminderen en meer ondersteuning te bieden in de klas. Dit kan helpen om leerkrachten gemotiveerd en tevreden te houden.
• Professionele Ontwikkeling: Investeer in continue professionele ontwikkeling en bijscholing om leerkrachten te ondersteunen in hun groei en hun vaardigheden up-to-date te houden.

2. Innovatieve Wervingsstrategieën

Het aantrekken van nieuwe leerkrachten is essentieel om het tekort aan te pakken:

• Wervingscampagnes: Ontwikkel aantrekkelijke wervingscampagnes om nieuw talent aan te trekken. Benadruk de voordelen van het onderwijsberoep en de impact die leerkrachten kunnen maken op het leven van leerlingen.
• Samenwerking met Onderwijsinstellingen: Werk samen met onderwijsinstellingen om meer studenten voor het onderwijsberoep te interesseren en te ondersteunen bij hun opleiding en stageperiodes.

3. Flexibele Onderwijsmodellen

Innovatieve onderwijsmodellen kunnen helpen om de impact van een tekort aan leerkrachten te verminderen:

• Teamonderwijs: Pas teamonderwijs toe waarbij meerdere leerkrachten samenwerken in een klas. Dit kan de belasting verdelen en de kwaliteit van onderwijs verbeteren.
• Gebruik van Technologie: Integreer technologie in het onderwijs om aanvullende ondersteuning te bieden en leerkrachten te helpen bij het beheren van grotere klassen en het aanbieden van gepersonaliseerd leren.

4. Ondersteuning voor Leerkrachten

Het bieden van extra ondersteuning kan leerkrachten helpen om hun werk effectiever te doen:

• Ondersteunend Personeel: Zet ondersteunend personeel in, zoals onderwijsassistenten en mentoren, om leerkrachten te helpen met administratieve taken en individuele leerlingbegeleiding.
• Mentorshipprogramma’s: Implementeer mentorshipprogramma’s waarbij ervaren leerkrachten nieuwe of minder ervaren leerkrachten begeleiden en ondersteunen.

Voorbeelden van Succesvolle Strategieën

Voorbeeld 1: Onderwijsassistenten en Teamonderwijs

In een basisschool in Nederland werd een teamonderwijsmodel geïmplementeerd waarbij leerkrachten en onderwijsassistenten samenwerkten in de klas. Dit model zorgde voor een betere verdeling van taken en verhoogde de persoonlijke aandacht voor leerlingen. De leerkrachten gaven aan dat deze aanpak de werkdruk verlichtte en de kwaliteit van het onderwijs verbeterde.

Voorbeeld 2: Technologie-integratie

Een andere school besloot om technologie te integreren in hun onderwijsaanpak. Door gebruik te maken van digitale leermiddelen en online platforms konden leerkrachten gepersonaliseerde leerpaden aanbieden en beter omgaan met grotere klassen. Dit hielp niet alleen om de leerervaring te verbeteren, maar ook om leerkrachten te ondersteunen in hun dagelijkse taken.

Conclusie

Het lerarentekort in het basisonderwijs heeft aanzienlijke gevolgen voor de kwaliteit van onderwijs en de leerervaring van leerlingen. Minder leerkrachten kunnen leiden tot grotere klassen, verhoogde werkdruk, en een negatieve impact op de kwaliteit van onderwijs en de ondersteuning voor leerlingen. Om deze uitdagingen aan te pakken, is het essentieel om strategieën te ontwikkelen die gericht zijn op het verhogen van de leerkrachttevredenheid, het aantrekken van nieuw talent, het implementeren van innovatieve onderwijsmodellen, en het bieden van extra ondersteuning aan leerkrachten. Door deze maatregelen te nemen kunnen scholen en beleidsmakers de impact van het lerarentekort verminderen en de kwaliteit van het basisonderwijs verbeteren, ten goede van zowel leerlingen als leerkrachten.

Geraadpleegde bronnen 

• Aa, R. van der, Berg, D. van den, D., Scheeren, J., Stevenson, S., Vermeulen, M., Vrielink, S., Zijtveld, S. van (2020). Onderwijswijstijd: meer of minder?. Internationaal vergelijkend onderzoek naar de urennorm en onderwijstijd in het primair onderwijs. Den Haag: CAOP.
• Berg, D. van den, Scheeren, J. (2018). Anders leren, anders werken? Verkenning naar de personele gevolgen van anders organiseren in het primair onderwijs. Den Haag: Platform Primair onderwijs.
• Blatchford, P., Bassett, P., Brown, P., Koutsoubou, M., Martin, C., Russell, A., & Rubie-Davies, C. M. (2009). Deployment and impact of support staff in schools: the impact of support staff in schools: results from strand 2, wave 2.
• CentERdata (2019). De arbeidsmarkt voor leraren po 2019 – 2024. CentERdata in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: Tilburg.
• DUO Onderwijsonderzoek & Advies. (2019). Rapportage Onderzoek Werkdrukmiddelen. Utrecht: DUO Onderwijsonderzoek & Advies.
• CPB (2016). Kansrijk onderwijsbeleid, Den Haag: Centraal PlanBureau.
• Fluijt, D., Bakker, C., & Struyf, E. (2016). Team-reflection: the missing link in co-teaching teams. European Journal of Special Needs Education, 31(2), 187-201.
• Heyma, A., Bisschop, P., Van den Berg, E., Wartenbergh-Cras, F., Kurver, B., Muskens, M., Spanjers, I. (2015). Effectmeting InnovatieImpuls Onderwijs, SEO-rapport 2015-28. Amsterdam: SEO Economisch
• Hummel, L., W. Hooftman & R. Schelvis (2018). Werkdruk in het onderwijs. Hoofddorp: TNO.
• Kennisrotonde. (2016). Met welke vormen van vakspecialisatie wordt in het primair onderwijs geëxperimenteerd? (KR.092). Den Haag: Kennisrotonde
• Kennisrotonde. (2018). Wat is de invloed van het dagelijks werken met meerdere leraren per groep op de ontwikkeling van jonge leerlingen in vergelijking met een of twee vaste leraren per groep? (KR. 400) Den Haag: Kennisrotonde.
• Kurver, B. en Driessen, D. (2018). Onderwijsassistenten. Nijmegen: ResearchNed.
• Naaikens, E. & Bootsma, M. (2018). En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven? Een kwaliteitsaanpak voor scholen, Huizen: PICA.
• Ministerie van OCW (2017). Plan van aanpak lerarentekort. Werken in het onderwijs, Den Haag: OCW kamerstukken 2016-2017, 27.923, nr 245.
• Moran, K., & Larwin, K. (2017). Building administrator’s facilitation of teacher leadership:
• Moderators associated with teachers’ reported levels of empowerment. Journal of Organizational and Educational Leadership, 3(1), Article 2.
• Onderwijsraad (2021). Tijd voor focus. Den Haag: Onderwijsraad.
• Sharples, J., Webster, R., & Blatchford, P. (2015). Making best use of teaching assistants: Guidance report.
• Vrielink, S., & Wartenbergh-Cras, F. (2020). Tijdsbesteding door leraren basisonderwijs. Onderzoeksnotitie op basis van TALIS 2018. Utrecht: MOOZ Onderzoek.
• Wiezer, N., Schelvis, R., Zwieten, M. van, Kraan, K., Klauw, M. van der, Houtman, I., Kwantes, J.H. & Bakhuys Roozeboom, M. (2012). Werkdruk. Hoofddorp: TNO.
• Woldman, N., Draaisma, A., Runhaar, P., Brok, P. den, Woerkom, M. van (2020). Anders organiseren in Primair onderwijsteams, Uitkomsten van een literatuurstudie naar de inzet van onderwijsassistenten en taakdifferentiatie in primair onderwijs. Wageningen University & Tilburg University.