Effectief lesgeven in het mbo: rekening houden met verschillen

Geplaatst op 14 augustus 2024

Effectief lesgeven in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) vereist een aanpak die rekening houdt met de diverse behoeften van studenten. De mbo-studentenpopulatie is gevarieerd, met verschillen in achtergrond, leerstijlen en ervaringsniveaus. Het is cruciaal voor docenten om hun onderwijsmethoden aan te passen aan deze variaties om maximale betrokkenheid en leerresultaten te bereiken. Dit artikel verkent de belangrijkste strategieën voor effectief lesgeven in het mbo, met een focus op het rekening houden met de verschillen tussen studenten.

Het Belang van Differentiatie

Differentiatie is een pedagogische benadering waarbij lesmateriaal en instructie worden aangepast aan de behoeften van individuele studenten. Dit betekent dat leraren moeten begrijpen en inspelen op de verschillende leerstijlen, sterke punten, en uitdagingen van hun studenten om hen effectief te ondersteunen.

• Leerbehoeften: Studenten hebben uiteenlopende leerbehoeften en -voorkeuren. Sommigen leren beter visueel, anderen via praktische oefeningen of mondelinge uitleg.
• Ervaringsniveaus: Studenten komen met verschillende niveaus van voorkennis en ervaring, wat invloed kan hebben op hun vermogen om nieuwe concepten te begrijpen en toe te passen.

Strategieën voor Effectief Lesgeven

1. Ken je Studenten

   Om effectief les te geven, moeten docenten eerst inzicht krijgen in de achtergrond en leerstijlen van hun studenten. Dit kan door middel van:

   • Leerlingprofielen: Verzamel informatie over de leerachtergrond, voorkeuren en eventuele speciale behoeften van studenten via enquêtes of gesprekken.
   • Ongoing Assessments: Voer regelmatig assessments uit om de voortgang en behoeften van studenten te monitoren.

2. Differentiatie in Lesmateriaal en Instructie

   Differentiatie kan op verschillende manieren worden toegepast, afhankelijk van de behoeften van studenten. Dit omvat het aanpassen van lesmateriaal en instructie om tegemoet te komen aan de verschillende niveaus en voorkeuren van studenten.

   • Variatie in Lesmaterialen: Gebruik verschillende soorten lesmaterialen, zoals tekst, video, en hands-on activiteiten, om tegemoet te komen aan diverse leerstijlen.
   • Flexibele Groepering: Organiseer studenten in verschillende groepen op basis van hun niveau of interesse voor specifieke activiteiten of opdrachten.

3. Aanpassingen in Lesmethoden

   Docenten moeten hun lesmethoden aanpassen om rekening te houden met verschillen tussen studenten. Dit kan onder andere door:

   • Actieve Leerstrategieën: Gebruik actieve leerstrategieën zoals groepsdiscussies, rollenspellen en projectwerk om studenten te betrekken en verschillende leerstijlen te adresseren.
   • Geleidelijke Instructie: Bied stapsgewijze instructies aan, van eenvoudige concepten tot complexere taken, om studenten met verschillende ervaringsniveaus bij te houden.

4. Gebruik van Technologie

   Technologie kan een krachtig hulpmiddel zijn om differentiatie te ondersteunen. Digitale tools kunnen docenten helpen om gepersonaliseerde leerervaringen te creëren.

   • E-Learning Platforms: Maak gebruik van e-learning platforms die aanpasbare leermiddelen en interactieve activiteiten bieden.
   • Apps en Software: Introduceer apps en software voor taakbeheer, samenwerking en zelfstudie die studenten kunnen gebruiken op basis van hun individuele behoeften.

5. Regelmatige Feedback en Reflectie

   Het geven van regelmatige feedback en het aanmoedigen van zelfreflectie zijn essentiële onderdelen van effectief lesgeven. Dit helpt studenten om hun sterke en zwakke punten te identificeren en gericht aan hun vaardigheden te werken.

   • Formele en Informele Feedback: Geef zowel formele feedback via toetsen en opdrachten als informele feedback tijdens de les om studenten te begeleiden in hun leerproces.
   • Reflectieve Oefeningen: Moedig studenten aan om regelmatig na te denken over hun leerervaringen en doelen om hun voortgang te evalueren en bij te sturen.

6. Opleiding en Professionele Ontwikkeling

   Voor docenten is het belangrijk om zichzelf voortdurend bij te scholen en op de hoogte te blijven van de nieuwste onderwijsstrategieën en -technieken.

   • Bijscholing: Volg cursussen en trainingen over differentiatie, nieuwe technologieën en pedagogische methoden om je vaardigheden te verbeteren.
   • Netwerken: Deel ervaringen en strategieën met collega’s om van elkaar te leren en nieuwe ideeën op te doen.

Uitdagingen en Oplossingen

Bij het implementeren van effectieve lesstrategieën kunnen docenten verschillende uitdagingen tegenkomen, zoals tijdsbeperkingen, beperkte middelen, en de noodzaak om met een grote diversiteit aan studenten om te gaan. Hier zijn enkele veelvoorkomende uitdagingen en mogelijke oplossingen:

1. Tijdmanagement

   Het aanpassen van lesmateriaal en instructies voor verschillende studenten kan tijdrovend zijn. Docenten kunnen tijd besparen door:

   • Georganiseerde Lesplannen: Ontwikkel goed gestructureerde lesplannen die ruimte laten voor differentiatie zonder het geheel te compliceren.
   • Gebruik van Sjablonen: Maak sjablonen voor lesactiviteiten die snel kunnen worden aangepast aan de behoeften van verschillende groepen studenten.

2. Beperkingen in Middelen

   Niet alle onderwijsinstellingen hebben toegang tot geavanceerde technologie of diverse lesmaterialen. Docenten kunnen creatief zijn met de beschikbare middelen door:

   • Low-Tech Oplossingen: Maak gebruik van eenvoudige, effectieve methoden zoals groepsdiscussies, whiteboards, en handouts.
   • Samenwerking met Collega’s: Deel middelen en materialen met collega’s om een breder scala aan opties te bieden.

3. Diversiteit in de Klas

   Het omgaan met een diverse studentenpopulatie kan uitdagend zijn. Docenten kunnen deze diversiteit benutten door:

   • Inclusieve Benaderingen: Ontwikkel inclusieve lesstrategieën die rekening houden met verschillende culturele, linguïstische en ervaringsachtergronden.
   • Persoonlijke Betrokkenheid: Bouw persoonlijke relaties op met studenten om hun unieke behoeften en voorkeuren beter te begrijpen.

Conclusie

Effectief lesgeven in het mbo vereist een doordachte benadering die rekening houdt met de diverse behoeften en verschillen tussen studenten. Door differentiatie toe te passen, gebruik te maken van technologie, en regelmatig feedback te geven, kunnen docenten de betrokkenheid en prestaties van studenten verbeteren. Het overwinnen van uitdagingen zoals tijdsbeperkingen en beperkte middelen kan worden bereikt door creatief en strategisch te werk te gaan. Met de juiste strategieën en een focus op individuele behoeften kunnen mbo-docenten een leeromgeving creëren die elke student helpt om zijn of haar potentieel te realiseren.

Geraadpleegde bronnen

• Bosker, R. (2005). De grenzen van gedifferentieerd onderwijs. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
• Deunk, M. I., Smale-Jacobse, A. E., de Boer, H., Doolaard, S., & Bosker, R. J. (2018). Effective differentiation practices: A systematic review and meta-analysis of studies on the cognitive effects of differentiation practices in primary education. Review of Educational Research, 86 (4), 849-899, 10.3102/0034654316675417
• Education Consumers Foundation (2011). Direct Instruction: What the Research Says. Education Consumers Foundation, Arlington, USA. https://education- consumers.org/pdf/DI_Research.pdf
• Groeneveld, M.J. & Steensel, K. van (2009). Kenmerkend mbo: Een vergelijkend onderzoek naar de kenmerken van mbo-leerlingen, vmbo-leerlingen en de generatie Einstein. Hilversum: Hiteq. https://www.bvekennis.nl/Bibliotheek/09- 0508_kenmerkend_mbo.pdf
• Hermanussen, J. (2012). ‘Maatwerk’ leveren in de dynamische onderwijspraktijk. Expertise centrum beroepsonderwijs. ’s Hertogenbosch. http://www.canonberoepsonderwijs.nl/2_1302_Omgaan_met_verschillen.aspx
• Hofland, A., & Westerhuis, A. (2017). De achtergrond van verschillen tussen studenten op mbo-niveau 3 en 4; vier casestudies van de opleiding Maatschappelijke Zorg.
• Expertisecentrum Beroepsonderwijs. ’s-Hertogenbosch. http://ecbo.nl/portfolio-items/de- achtergrond-van-verschillen-tussen-studenten-op-mbo-niveau-3-en-4/
• Kennisrotonde. (2016). Leren leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs beter volgens convergente of divergente differentiatie? (KR.255). https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2016/09/043-Antwoordformulier-beter-leren- volgens-convergente-of-divergente-differentiatie.pdf
• Kennisrotonde. (2017a). Wat zijn kenmerken van de mbo-populatie en presteren deze studenten beter wanneer de onderwijsaanpak wordt afgestemd op die kenmerken? (KR.255). https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/12/255-antwoord-kenmerken- mbo-leerlingen.pdf
• Kennisrotonde. (2017b). Wat zijn een effectieve manieren om te differentiëren bij onderwijs in de Engelse taal in de brugklas, zodat leerlingen op hun eigen niveau kunnen leren? Welke groeperingsvormen, welke (digitale) hulpmiddelen zijn effectief? https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2017/06/101-Antwoord-Differentiëren.pdf
• Lou, Y., Abrami, P. C., Spence, J. C., Poulsen, C., Chambers, B., & d'Appolonia, S. (1996). Within-class grouping: A meta-analysis. Review of Educational Research, 66, 423–458. http://dx.doi.org/10.3102/00346543066004423.
• Reezigt, G.J., Houtveen, A.A.M., & Van de Grift, W. (2001). Vormgeving en effecten van adaptief onderwijs. Groningen: RUG / GION.
• Steenbergen-Hu, S., Makel, M.C., & Olszewski-Kubilius, P. (2016). What one hundred years of research says about the effects of ability grouping and acceleration on K-12 students' academic achievement: Findings of two second-order meta-analyses. Review of Educational Research, 86 (4), 849-899, 10.3102/0034654316675417
• Van de Grift, W. J. C. M., & Houtveen, A. A. M. (2012). Differentiatie in het basisonderwijs. Meer leerwinst door betere afstemming. SchoolManagement Totaal, september 2012(4), 26-29. https://www.narcis.nl/publication/RecordID/oai:hbokennisbank.nl
• Van Middendorp, H. (2015). Een open oog voor verschillen. Expertise centrum beroepsonderwijs. ’s Hertogenbosch. http://www.canonberoepsonderwijs.nl/default.aspx?page=art&id=1338
• Vennix, A, Doppenberg, J., & Beijaard, D. (2017). Systematisch en groepsgewijs differentieren binnen beroepsgerichte lessen Techniek & Vakmanschap. 's- Hertogenbosch: Drukkerij M. Foppele-Vinck. https://pure.tue.nl/ws/files/59335351/Systematisch_en_groepsgewijs_differenti_ren.pdf
• Vernooij, K. (2009). Omgaan met verschillen nader bekeken. Wat werkt? Retrieved from: https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/omgaan-met-verschillen-nader-bekeken- wat-werkt/ (11-4-2018).
• Wijers, M., Hanraets, G., Hoekstra, A., Jonker, V., & Kroesbergen, E. (2015). Eindverslag Praktijkgericht Onderzoek Differentiatie in de rekenles in het mbo. Utrecht: Universiteit Utrecht. http://www.fisme.science.uu.nl/publicaties/literatuur/20151001_nro_ppo_dif_rek_mbo_e indrapport.pdf