Taalverwerving bij vluchtelingenkinderen: uitdagingen en strategieën

Geplaatst op 15 augustus 2024

De taalverwerving bij vluchtelingenkinderen is een complex proces dat wordt beïnvloed door tal van factoren. Deze kinderen worden vaak geconfronteerd met unieke uitdagingen die hun taalontwikkeling kunnen bemoeilijken. In dit artikel bespreken we de verschillende factoren die van invloed zijn op de taalverwerving van vluchtelingenkinderen, de specifieke uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd, en strategieën die kunnen helpen om hun taalontwikkeling te bevorderen.

Achtergrond en Context

Vluchtelingenkinderen komen vaak naar Nederland met een andere taalachtergrond en hebben te maken met de stress en onzekerheid die gepaard gaan met het verlaten van hun thuisland. Naast het leren van een nieuwe taal, worden zij geconfronteerd met het aanpassen aan een nieuwe cultuur en het verwerken van traumatische ervaringen. Deze factoren kunnen een aanzienlijke invloed hebben op hun vermogen om de Nederlandse taal snel en effectief te verwerven.

Verschillen in Taalverwerving

Taalverwerving bij vluchtelingenkinderen verschilt op een aantal manieren van die bij andere kinderen. Een belangrijk verschil is de leeftijd waarop kinderen beginnen met het leren van een tweede taal. Jongere kinderen hebben vaak een natuurlijker leerproces en kunnen de nieuwe taal gemakkelijker oppikken door middel van spel en sociale interactie. Oudere kinderen en adolescenten kunnen echter bewuster leren en profiteren van formele instructie, maar zij kunnen ook meer uitdagingen ervaren vanwege gevestigde taalpatronen in hun moedertaal.

Daarnaast spelen factoren als motivatie, zelfvertrouwen en de mate van blootstelling aan de nieuwe taal een grote rol. Kinderen die sterk gemotiveerd zijn om de nieuwe taal te leren en die regelmatig in aanraking komen met Nederlandssprekende leeftijdsgenoten, zullen vaak sneller vooruitgang boeken.

Uitdagingen bij Taalverwerving

Vluchtelingenkinderen staan voor verschillende uitdagingen bij het verwerven van een nieuwe taal:

1. Traumatische Achtergrond: Veel vluchtelingenkinderen hebben traumatische ervaringen meegemaakt, zoals oorlog, verlies van familieleden, en gedwongen migratie. Deze ervaringen kunnen hun emotionele en mentale welzijn beïnvloeden, wat op zijn beurt hun leervermogen kan belemmeren. Het is belangrijk dat leraren en scholen aandacht besteden aan de emotionele behoeften van deze kinderen en hen de nodige steun bieden.

2. Culturele Verschillen: Het aanpassen aan een nieuwe cultuur kan uitdagend zijn, vooral wanneer de culturele normen en waarden sterk verschillen van die van hun thuisland. Deze verschillen kunnen invloed hebben op hun sociale interacties en hun vermogen om zich volledig onder te dompelen in de nieuwe taalomgeving.

3. Taalbarrières binnen het Onderwijs: Vluchtelingenkinderen beginnen vaak met een beperkte kennis van het Nederlands, wat hun toegang tot onderwijs kan bemoeilijken. Het begrijpen van lesmateriaal en deelnemen aan de reguliere klasactiviteiten kan moeilijk zijn zonder voldoende taalondersteuning.

4. Onregelmatige Onderwijsachtergrond: Door hun vluchtachtergrond hebben veel kinderen onregelmatige of onderbroken schoolervaringen. Dit kan resulteren in hiaten in hun academische kennis, waardoor ze het moeilijker vinden om de inhoud van schoollessen bij te benen.

Strategieën voor Taalondersteuning

Er zijn verschillende strategieën die scholen en leraren kunnen toepassen om de taalverwerving van vluchtelingenkinderen te ondersteunen:

1. Taalrijke Omgeving Creëren: Het creëren van een taalrijke omgeving is essentieel voor het bevorderen van taalverwerving. Dit betekent dat leerlingen regelmatig in aanraking moeten komen met gesproken en geschreven Nederlands. Leraren kunnen gebruik maken van visuele hulpmiddelen, boeken, en digitale middelen om een stimulerende leeromgeving te creëren.

2. Individuele Ondersteuning Bieden: Differentiatie in de klas is cruciaal. Vluchtelingenkinderen hebben vaak behoefte aan individuele ondersteuning en gepersonaliseerde leerplannen die aansluiten bij hun specifieke leerbehoeften en taalniveau. Leerkrachten kunnen extra begeleiding en tutoring aanbieden om hen te helpen hun taalvaardigheden te verbeteren.

3. Gebruik van Moedertaal als Steun: Het gebruik van de moedertaal kan een nuttig hulpmiddel zijn in het leerproces. Onderzoek wijst uit dat het behouden van de moedertaal bijdraagt aan cognitieve ontwikkeling en het leren van een tweede taal kan vergemakkelijken. Scholen kunnen daarom tweetalige ondersteuning bieden, waar mogelijk, om de overgang naar de nieuwe taal te vergemakkelijken.

4. Cultuurgevoelig Onderwijs: Het integreren van cultuurgevoelig onderwijs kan vluchtelingenkinderen helpen om zich meer geaccepteerd en begrepen te voelen. Dit kan door het opnemen van diverse culturele perspectieven in het curriculum en het erkennen van de unieke achtergronden van alle leerlingen.

5. Samenwerking met Ouders en Gemeenschappen: Het betrekken van ouders en gemeenschappen in het onderwijsproces kan een positieve invloed hebben op de taalontwikkeling van kinderen. Scholen kunnen ouders informeren over manieren waarop ze thuis kunnen bijdragen aan het leren van de taal en culturele integratie.

Rol van Leraren en Scholen

Leraren spelen een cruciale rol bij het ondersteunen van vluchtelingenkinderen in hun taalontwikkeling. Het is van groot belang dat leraren zich bewust zijn van de unieke uitdagingen waarmee deze kinderen worden geconfronteerd en dat ze over de juiste tools en training beschikken om hen effectief te ondersteunen. Professionele ontwikkeling en training in interculturele communicatie en traumabewuste onderwijspraktijken kunnen leerkrachten helpen om beter in te spelen op de behoeften van vluchtelingenkinderen.

Daarnaast kunnen scholen beleid en programma's implementeren die gericht zijn op inclusiviteit en taalondersteuning. Dit kan betekenen dat er speciale taalprogramma's worden ontwikkeld en dat er middelen worden vrijgemaakt voor extra ondersteuning en begeleiding van leerlingen met een vluchtachtergrond.

Vooruitzichten en Conclusie

De taalverwerving van vluchtelingenkinderen is een proces dat zorgvuldige aandacht en ondersteuning vereist. Door een ondersteunende en inclusieve leeromgeving te bieden, kunnen scholen en leraren bijdragen aan de succesvolle integratie van deze kinderen in het onderwijs en de samenleving. Het bevorderen van een positieve houding ten opzichte van diversiteit en culturele verschillen is daarbij essentieel.

De succesvolle taalverwerving van vluchtelingenkinderen heeft niet alleen invloed op hun academische prestaties, maar ook op hun sociale integratie en toekomstperspectieven. Door de juiste ondersteuning en strategieën toe te passen, kunnen deze kinderen hun potentieel volledig benutten en een positieve bijdrage leveren aan hun nieuwe gemeenschap.

In een wereld die steeds meer wordt gekenmerkt door migratie en culturele diversiteit, is het van cruciaal belang dat onderwijsinstellingen zich inzetten voor het creëren van een inclusieve en ondersteunende omgeving voor alle leerlingen, ongeacht hun achtergrond. Het bevorderen van taalverwerving bij vluchtelingenkinderen is een belangrijke stap in die richting en verdient daarom prioriteit in het onderwijsbeleid.

Gebruikte bronnen

• Bowers, E. P., & Vasilyeva, M. (2011). The relation between teacher input and lexical growth of preschoolers. Applied Psycholinguistics, 32, 221-241. https://doi.org/10.1017/S0142716410000354
• Driessen, G., Van der Slik, F., & De Bot, K. (2002). Home language and language proficiency: A large-scale longitudinal study in Dutch primary schools. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 23(3), 175-194. https://doi.org/10.1080/01434630208666464
• Ehntholt, K. A., & Yule, W. (2006). Practitioner Review: Assessment and treatment of refugee children and adolescents who have experienced war‐related trauma. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(12), 1197-1210. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2006.01638.x
• Hajer, M., & Spee, I. (2017). Ruimte voor niewe talenten. Keuzes rondom nieuwkomers op de basisschool. https://www.poraad.nl/files/themas/school_kind_omgeving/ruimte_voor_nieuwe_talenten.pdf
• Hoff, E., Rumiche, R., Burridge, A., Ribot, K. M., & Welsh, S. N. (2014). Expressive vocabulary development in children from bilingual and monolingual homes: A longitudinal study from two to four years. Early Childhood Research Quarterly, 29(4), 433-444. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2014.04.012
• Kormos, J. (2017). The effects of specific learning difficulties on processes of multilingual language development. Annual Review of Applied Linguistics, 1-15. https://doi.org/10.1017/S026719051700006X
• Martin, K. I., & Ellis, N. C. (2012). The roles of phonological STM and working memory in L2 grammar and vocabulary learning. Studies in Second Language Acquisition, 34, 379–413. https://doi.org/10.1017/S0272263112000125
• Melby-Lervåg, M., & Hulme, C. (2013). Is working memory training effective? A meta-analytic review. Developmental Psychology, 49(2), 270. https://doi.org/10.1037/a0028228
• Mol, S. E., Bus, A. G., De Jong, M. T., & Smeets, D. J. H. (2008). Added value of dialogic parent-child book readings: A meta-analysis. Early Education and Development, 19(1), 7-26. https://doi.org/10.1080/10409280701838603
• Palermo, F., Mikulski, A. M., Fabes, R. A., Hanish, L. D., Martin, C. L., & Stargel, L. E. (2014). English exposure in the home and classroom: Predictions to Spanish-speaking preschoolers’ English vocabulary skills. Applied Psycholinguistics, 35(6), 1163-1187. https://doi.org/10.1017/S0142716412000732
• Paradis, J. (2007). Second language acquisition in childhood. In E. Hoff & M. Shatz (Eds.) Blackwell Handbook of Language Development (pp. 387-405). Malden, MA: Blackwell Publishing. https://doi.org/10.1002/9780470757833.ch19
• Paradis, J. (2011). Individual differences in child English second language acquisition: Comparing child-internal and child-external factors. Linguistic Approaches to Bilingualism, 1(3), 213-237. https://doi.org/10.1075/lab.1.3.01par
• Paradis, J., & Jia, R. (2017). Bilingual children's long‐term outcomes in English as a second language: language environment factors shape individual differences in catching up with monolinguals. Developmental Science, 20(1). https://doi.org/10.1111/desc.12433
• Paradis, J., Rusk, B., Duncan, T. S., & Govindarajan, K. (2017). Children's second language acquisition of English complex syntax: The role of age, input, and cognitive factors. Annual Review of Applied Linguistics, 1-20. https://doi.org/10.1017/S0267190517000022
• Place, S., & Hoff, E. (2016). Effects and noneffects of input in bilingual environments on dual language skills in 2 ½-year-olds. Bilingualism: Language and Cognition, 19(5), 1023-1041. https://doi.org/10.1017/S1366728915000322
• Scheele, A. F., Leseman, P. P., & Mayo, A. Y. (2010). The home language environment of monolingual and bilingual children and their language proficiency. Applied Psycholinguistics, 31(01), 117-140. https://doi.org/10.1017/S0142716409990191
• Sorenson Duncan, T. (2017). How does maternal education influence language acquisition? Interdependencies between environment and input in the bilingual development of immigrant and refugee children. (Doctoral dissertation, University of Alberta) https://www.researchgate.net/publication/315798958_How_Does_Maternal_Education_Influence_Language_Acquisition_Interdependencies_between_Environment_and_Input_in_the_Bilingual_Development_of_Immigrant_and_Refugee_Children
• Unsworth, S. (2016). Quantity and quality of language input in bilingual language development. E. Nicoladis & S. Montanari (Eds.), Lifespan Perspectives on Bilingualism (136-196). Berlin, Germany: Mouton and De Gruyter. http://sharonunsworth.org/Publications_files/Bilingualism_lifespan_FINAL.pdf 

Meer weten?

• Hajer, M., & Spee, I. (2017). Ruimte voor niewe talenten. Keuzes rondom nieuwkomers op de basisschool. [Handreiking PO-raad] https://www.poraad.nl/files/themas/school_kind_omgeving/ruimte_voor_nieuwe_talenten.pdf
• Kuiken, F. Vermeer, A., & Litjens, P. (2013). Nederlands als tweede taal in het basisonderwijs (3e druk). Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
• Blumenthal, M. (2009). Meertalige ontwikkeling. Adviezen over meertalige opvoeding bij een auditief/communicatieve beperking. Leuven: Acco Uitgeverij.

¹ In een Nederlandse contex is de doeltaal het Nederlands. Omdat de hieronder geciteerde studies veelal in het buitenland zijn uitgevoerd, gebruik ik de term doeltaal voor de taal die op school verworven moet worden.