Effect van vooraf toetsen op rekenprestaties en vertrouwen in eigen kunnen van basisschoolleerlingen

Geplaatst op 11 juli 2024

Voortoetsen worden steeds vaker ingezet als instrument binnen het onderwijslandschap om het leerproces effectiever te maken en beter af te stemmen op individuele leerbehoeften. Deze praktijk is vooral relevant bij formatief handelen en voor het differentiëren voor (hoog)begaafde leerlingen. In dit artikel onderzoeken we de impact van voortoetsen op rekenprestaties en het vertrouwen in eigen kunnen van basisschoolleerlingen, en bespreken we de voorwaarden waaraan deze toetsen moeten voldoen om effectief te zijn.

Wat zijn voortoetsen?

Voortoetsen meten de beheersing van kennis en vaardigheden vóórdat instructie hierover plaatsvindt. Hiermee bieden ze leerkrachten inzicht in de voorkennis van leerlingen, waardoor het onderwijsaanbod beter kan worden afgestemd op het niveau en de behoeften van individuele leerlingen (Hartley & Davies, 1976).

Impact op Rekenprestaties

Formatief Handelen en Betere Leerresultaten

Voortoetsen worden effectief ingezet bij formatief handelen. Dit proces omvat het systematisch evalueren van leerresultaten om vervolgens het leerproces te sturen en te verbeteren (Fuchs & Fuchs, 1986). Wanneer leerkrachten op basis van voortoetsen besluiten om bepaalde instructiemomenten over te slaan voor leerlingen die de stof al beheersen, kan dit leiden tot efficiënter leren en verbeterde rekenprestaties (Kennisrotonde, 2018a).

Verhoogd Vertrouwen door Feedback

Een essentieel onderdeel van effectief formatief handelen is het bieden van rijke feedback aan leerlingen. Deze feedback draagt niet alleen bij aan het verbeteren van de prestaties, maar ook aan het versterken van het vertrouwen in eigen kunnen (Kennisrotonde, 2017c). Door duidelijk te maken waarom bepaalde antwoorden juist zijn of waarom een strategie effectief is, worden leerlingen zich bewuster van hun leerproces en kunnen ze gerichter werken aan hun zwakke punten.

Voortoetsen voor (Hoog)begaafde Leerlingen

Compacteren en Verrijken

Voor (hoog)begaafde leerlingen kunnen voortoetsen cruciaal zijn. Deze leerlingen hebben vaak al een aanzienlijke voorkennis en kunnen daardoor snel verveeld raken als ze herhaaldelijk dezelfde stof moeten doornemen (Kennisrotonde, 2017b). Door voortoetsen in te zetten, kan een leerkracht identificeren welke leerlingen compacting en enrichment nodig hebben. Dit betekent dat deze leerlingen versneld door de reguliere leerstof kunnen gaan, waardoor er meer tijd vrijkomt voor verdieping of verbreding van hun kennis.

Kwaliteit en Implementatie

Noodzaak van Kwalitatieve Toetsen

Een belangrijke factor voor het succes van voortoetsen is de kwaliteit van de toets zelf. Een goede voortoets bevat voldoende opgaven om de betrouwbaarheid en validiteit te waarborgen (Drenth & Sijtsma, 2006). Hoewel een uitgebreide toets meer tijd vergt om te maken, biedt het een nauwkeuriger beeld van de beheersing van leerlingen over de gehele leerstof.

Adaptieve Toetsen als Alternatief

Om tegemoet te komen aan verschillende niveaus binnen de klas, kunnen adaptieve rekentoetsen een oplossing bieden. Deze toetsen passen de moeilijkheidsgraad van vragen automatisch aan op basis van de eerdere prestaties van de leerling, wat resulteert in een efficiëntere en minder frustrerende toetservaring voor leerlingen op alle niveaus (Drenth & Sijtsma, 2006).

Conclusie

Hoewel er geen direct onderzoek is naar de effecten van voortoetsen op rekenprestaties en zelfvertrouwen bij basisschoolleerlingen, suggereren bestaande studies en praktijkervaringen dat voortoetsen een positieve invloed kunnen hebben wanneer ze op de juiste manier worden ingezet. Voor een optimaal resultaat dienen voortoetsen te worden geïntegreerd in een bredere aanpak van formatief handelen, waarbij rijke feedback en differentiatie naar behoefte centraal staan.

Door voortdurend onderzoek en evaluatie kunnen scholen hun praktijken verder verfijnen en verbeteren om het leerproces van alle leerlingen te optimaliseren.

Geraadpleegde bronnen

• Brophy, J. (2000). Teaching. International Academy of Education.
• Dirkx, K., Joosten - ten Brinke, D., & Camp, G. (2019). Ontwerprichtlijnen voor formatief toetsen vanuit de geheugenpsychologie 1 + 1 = 3? Welten-instituut - Open Universiteit.
• Drenth, P. J. D., & Sijtsma, K. (2006). Testtheorie. Inleiding in de theorie van de psychologische test en zijn toepassingen. Bohn Stafleu van Loghum.
• Fuchs, L. S., & Fuchs, D. (1986). Effects of systematic formative evaluation – a meta-analysis. Exceptional Children, 53(3), 199-208.
• Gulikers, J., & Baartman, L. (2017). Doelgericht professionaliseren: formatieve toetspraktijken met effect! Wat doet de docent in de klas? NRO.
• Hartley, J., & Davies, I. K. (1976). Preinstructional Strategies: The Role of Pretests, Behavioral Objectives, Overviews and Advance Organizers. Review of Educational Research, 46(2), 239-265.
• Kennisrotonde. (2017a). Is er een relatie tussen hoogbegaafdheid en onderpresteren? (KR. 189). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2017b). Waar hebben meer- of hoogbegaafde leerlingen het meeste baat bij? Compacten en verrijken binnen de groepen of wekelijks een of twee uur in een plusklas/verrijkingsklas? (KR. 172). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2017c). Wat is er in de wetenschappelijke literatuur bekend over de effecten van formatief evalueren? (KR. 162 en 212). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2018a). Draagt formatieve assessment bij aan een passend rekenaanbod voor sterke rekenaars in groep 4? (KR. 442). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2018b). Wat weten we over effectief en efficiënt formatief toetsen? (KR. 320). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2020). Welke wijze van beoordelen door leraren (cijfer en/of niveauaanduiding en/of dialoog) draagt het meest bij aan de self-efficacy van leerlingen? (KR. 894). Kennisrotonde.
• Loibl, K., Roll, I., & Rummel, N. (2017). Towards a theory of when and how problem solving followed by instruction supports learning. Educational Psychology Review, 29(4), 693-715.
• Seidel, T., Rimmele, R., & Prenzel, M. (2005). Clarity and coherence of lesson goals as a scaffold for student learning. Learning and Instruction, 15(6), 539-556.
• Sluijsmans, D. (2020). Toetsing als kans voor leren Een thematisch overzicht naar het waarom, wat, wanneer en hoe van formatief evalueren. NRO.
• Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D. M. A., Camp, G., Muijs, D., & Kirschner, P. (2019). Wijze lessen. Twaalf didactische bouwstenen voor effectieve didactiek. Ten Brink Uitgevers.