Praten over het leerproces bevordert metacognitieve vaardigheden

De poster Denken om te leren helpt leraren om leerlingen te stimuleren hun eigen leerproces te reguleren. Leerlingen zijn zich bewuster van hun eigen leerproces, denken er meer over na en weten het ook beter te verwoorden. Dit blijkt uit onderzoek van het lectoraat van Hogeschool de Kempen in Helmond in de groepen 6, 7 en 8 van acht basisscholen. Een mooi neveneffect van de inzet van de poster is dat de leraren ook zelf meer feedback geven en leerlingen stimuleren elkaar feedback te geven.

Zelfregulerend leren

Zelfregulerend leren heeft een positieve invloed op schoolsucces, zo laat eerder onderzoek zien. Om hun leren zelf te reguleren, moeten leerlingen zich bewust zijn van de doelen van het leerproces. Het leerproces bestaat dan uit drie fasen:

• Plannen
• Controleren
• Evalueren

Reflecteren op het leerproces is cruciaal voor de leerling om verder te leren. Alleen door een adequate reflectie kan de leerling bepalen wat hij verder nodig heeft om te leren. Planning van het leerproces volgt steeds op de evaluatie.

De onderzoekers ontwikkelden een hulpmiddel, Denken om te leren, waarmee leraren de zelfregulering van leerlingen kunnen bevorderen. Denken om te leren bestaat uit een poster met de drie fasen van het zelfregulerend leerproces inclusief bijpassende vragen. Leraren gebruikten de poster om met leerlingen in gesprek te gaan over hun leerproces. Tijdens het onderzoek kregen de leerlingen de drie fasen-cirkel, die afgebeeld is op de poster, op een reflectieblad. De leerlingen reflecteerden zo op hun leerproces. De leraren gingen aan de hand van deze resultaten met de leerlingen in gesprek.

In deze gesprekken is het wel noodzakelijk dat de leraren zorgvuldig feedback geven op de zelfreflectie van de leerling. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat feedback op zelfregulering effectief is voor het leerproces van de leerling. De leraar hoeft dus de leerling niet alleen te voorzien van inhoudelijke feedback, juist de feedback op de reflectie is van belang. Hierbij is Denken om te leren een handvat voor de leraar.

“Feedback op reflectie is erg belangrijk voor leerling”

Reflecteren

Het reflecteren heeft een positief effect op de zelfregulering van de leerlingen. Daarnaast bleken de metacognitieve vaardigheden van de leerlingen versterkt te zijn. De leerlingen wisten in een groot deel van de lessen verschillende metacognitieve kennisaspecten onder woorden te brengen. Zo konden ze gerichter spreken over:

• het doel van een opdracht
• de succescriteria
• bruikbare strategieën
• de (tijds)planning.

Bovendien reflecteerden zij na afloop op het gehele eigen leerproces. Dat bevestigden zowel leerlingen als leraren tijdens interviews met de onderzoekers. Ook in andere situaties werd het hulpmiddel Denken om te leren spontaan toegepast. Verder onderzoek is nodig om na te gaan in welke situaties het hulpmiddel werd toegepast en welk effect dat heeft gehad. Daarnaast is het goed om te onderzoeken hoe het werken met Denken om te leren kan worden uitgebreid op de deelnemende scholen.

Formatief toetsen

Een manier om Denken om te leren uit te breiden is het inzetten van formatieve toetsing. Ook bij formatief toetsen is feedback van de leraar cruciaal. Niet alleen inhoudelijk, zoals gezegd, maar ook gericht op de zelfregulatie van de leerling. De leraar kan dan de vragen op de poster aan de leerling stellen: ‘Ben je op de goede weg?’ en ‘Hoe doe je het de volgende keer?’.

Een andere vorm van formatief toetsen is het zelf toetsen door de leerling. Door zichzelf te toetsen krijgt de leerling een beeld van zijn eigen leerproces. Het is een manier om de leerling zelf antwoord te laten geven op de vraag van de poster: ‘Ben ik op de goede weg?’ Zelftoetsing helpt de leerling bovendien het reflecterend vermogen te vergroten. Hier kunnen de medeleerlingen ook een grote rol in spelen. Door peers elkaar te laten toetsen en reflecteren, leren zij elkaar inhoudsvolle feedback te geven. Sturing van de docent hierin is wel onmisbaar.

Conclusie

Uit het onderzoek blijkt dat leraren het hulpmiddel praktisch toepasbaar en relevant vonden. Ze noemden de verschillende opbrengsten van het werken met Denken om te Leren, zowel voor de leerlingen, voor henzelf als voor de school. Door het project zijn verschillende scholen meer samen gaan leren en samen gaan onderzoeken. Het project voorzag in een behoefte van de scholen en sloot aan bij de ontwikkeling van deze scholen. Tenslotte kan nog opgemerkt worden dat het hulpmiddel Denken om te leren breder ingezet kan worden dan alleen in tijdens enkele specifieke lessen.

Bronnen

• Bruijn, A.B.H. (2014). Fostering self-monitoring and self-regulation in primary and secondary education. Verkregen van https://wij-leren.nl/bevorderen-zelfbeoordeling-zelfregulering-primair-voortgezet-onderwijs.php
• Castelijns, J. & Baas, D.M. (2017). Evalueren om te leren. De integratie van formatief toetsen in de dagelijkse praktijk van basisscholen. Lectoraat Hogeschool de Kempel: Eigentijds Beoordelen in het Onderwijs, Helmond.
• Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (2017). Evalueren om te leren. Verkregen van https://www.leraar24.nl/evalueren-om-te-leren-2/
• Voerman, L. (2017). Feedback in de praktijk. Verkregen van https://wij-leren.nl/feedback-geven-leerbevorderend-tips-praktijk.php
• Bij dit artikel is gebruik gemaakt van het persbericht van het NRO.