Formatief betekent dat je de prestaties van een leerling niet vergelijkt met die van andere leerlingen, maar met zijn eerdere resultaten. Formatief toetsen is de tegenhanger van summatief toetsen. Bij summatief beoordelen geef je een cijfer gebaseerd op een norm. Bij formatief beoordelen ben je gericht op de ontwikkeling: wat is goed en hoe kun je het nog beter maken?
Assessment heeft betrekking op de manier waarop je leerlingen vooruit helpt in hun leerproces: onder andere door feedback te geven, door vragen te stellen, door het leerdoel helder te maken en door aan te geven hoe een ‘goed’ leerresultaat eruit ziet. Dit assessment krijg je op drie manieren:
- Teacher-assessment: door als leerkracht de juiste vragen te geven en feedback te geven op het leren.
- Peer-assessment: door gesprekken met klasgenoten, praatmaatjes.
- Self-assessment: door te reflecteren op je eigen leerproces en resultaten.
Kenmerken formatieve assessment
Welke ingrediënten horen bij formatieve assessment?
- Duidelijke leerdoelen.
- Succescriteria die met de leerlingen opgesteld zijn.
- Een growth mindset en metacognitieve vaardigheden. Leerlingen activeren om eigenaar te worden van hun eigen leerproces.
- Heterogene groepen.
- Goede voorbeelden analyseren en delen, voordat de leerlingen hun eigen product maken.
- Effectieve klassengesprekken, vragen, taken en lesafsluiting.
- Feedback geven die leerlingen vooruithelpt. En coöperatieve feedback van klasgenoten tijdens een time-out in de les. Leerlingen zijn elkaars hulpbron bij het leren. Dit kan door middel van praatmaatjes.
- Leerlingen betrekken bij het voorbereiden van de les om hun motivatie en eigenaarschap te vergroten.
Bron: Clarke, S. Leren zichtbaar maken met formatieve assessment (Bazalt, 2016)
Formatieve feedback
Formatieve feedback geeft leerlingen of studenten inzicht in hun sterke en zwakke punten en helpt hen het eigen leerproces te verbeteren. Digitaal toetsen biedt mogelijkheden om formatieve feedback te standaardiseren en om rijke feedback te geven (bijvoorbeeld links naar relevante achtergrondinformatie).
Peer assessment
Bij peer assessment (ook wel peer review of peer feedback genoemd) beoordelen leerlingen of studenten (peers) elkaars producten en voorzien elkaar van feedback. In sommige digitale toetssystemen kan de mogelijkheid van peer assessment ingesteld worden. (Bron: Surf.nl)
Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!
Laatst geactualiseerd op 6 oktober 2021
Wat is formatieve evaluatie?
Remedial Teacher in het vo
Prestatiepijn: toetsen als boosdoeners? - Gerdineke van Silfhout
Betrokkenheid! - De sleutel tot beter leren - Marzano - Arja Kerpel
Toetsrevolutie - Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs - Helèn de Jong
Leren zichtbaar maken met formatieve assessment - In de praktijk - Arja Kerpel
Feedback om leren zichtbaar te maken - Arja Kerpel
Effectieve feedback in het onderwijs - Machiel Karels
Formatief evalueren schoolbreed implementeren - Bertine van den Oever
Feedback - betekenis en voorbeelden - Machiel Karels
Werkvormen groepsgewijze feedback - Machiel Karels
Het effect van tekstuele beoordelingen op basisschoolrapporten - redactie
Team-based Learning: best practice voor effectief en leuker leren! - Ilse Erich 
Een klas van denkers - Dick van der Wateren
Effectieve vragen stellen essentieel voor een onderzoekende houding - Sietske van der Wegen
Schrijfproducten verbeteren alleen door formatieve evaluatie op doelen! - Helèn de Jong
Effectief formatief toetsen - vijf strategiën met voorbeelden - Gerdineke van Silfhout
Formatief evalueren, hoe pak ik dat aan in mijn les? Tien voorbeelden - Gerdineke van Silfhout
Grotere leerwinst door begeleiding leerkrachten bij gebruik formatieve toetsen - Annemieke Top
Beter toetsen en evalueren van lezen met begrip - Karin van de Mortel
De ontbrekende schakel in onderwijs - inzicht in het conatieve deel - Joop Stroes
Aan de slag met feedback van leerlingen - Jaap Versfelt
Leren leerlingen beter schrijven door afstandsonderwijs? - Nellianne van Schaik
Formatief toetsen in relatie tot didactisch handelen - Dominique Sluijsmans 
Toetsing als motor voor leren: naar succeservaringen voor alle leerlingen - Dominique Sluijsmans 
Formatief evalueren: Aan de slag met je collega`s - Gerdineke van Silfhout
Toetsing als kans voor leren - Intro - Dominique Sluijsmans 
Hoe organiseer je formatief evalueren en wat is het effect? (2) - Dominique Sluijsmans 
Wat vraagt formatief van (teams van) leraren? (3) - Dominique Sluijsmans 
De cyclus van formatief evalueren in 5 voorbeelden - Gerdineke van Silfhout
Toetsing als kans om te leren - interview - Dominique Sluijsmans 
Belemmeringen voor effectief en plezierig leerklimaat in het hoger onderwijs - Joost van der Horst
Selecteren: we willen het niet, maar we doen het voortdurend - Karen Heij
Beroepsauthentiek toetsen vermindert toetsdruk en conditionering op cijfers - Joost van der Horst
Feedback je wijzer! - Karen Heij
Formatief evalueren - Dolf Janson
Het belang van een goed beoordelingsmodel - Karen Heij
Vijf manieren om leerlingen te helpen zich te concentreren op leren in plaats van op cijfers - Crystal Frommert
Neem formatief niet te snel voor lief: tien lessen van Dylan Wiliam (1 t/m 4) - Dominique Sluijsmans 
Neem formatief niet te snel voor lief: tien lessen van Dylan Wiliam (5 t/m 7) - Dominique Sluijsmans 
Neem formatief niet te snel voor lief: tien lessen van Dylan Wiliam (8 t/m 10) - Dominique Sluijsmans