Kennisplatform
Nieuw: Let op! Wij-leren.nl lanceert nieuwe website

Twee pijnpunten in ons basisonderwijs

Ewald Vervaet
Ontwikkelingspsycholoog en docent bij Stichting Histos  

Vervaet, E. (2016). Twee pijnpunten in ons basisonderwijs.
Geraadpleegd op 07-12-2024,
van https://wij-leren.nl/pijnpunten-basisonderwijs.php
Geplaatst op 1 juni 2016
Pijnpunten basisonderwijs

Er is veel aan de hand in het onderwijs. Vanuit de wetenschap wijs ik twee factoren aan: allerlei leerstof wordt te vroeg aangeboden en het geleerde wordt oneigenlijk getoetst.

Aan het Nederlandse basisonderwijsbeleid schort een hele boel. Dat is in het bijzonder zo bij het kleuteronderwijs van ons land. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vaak schrijnende voorbeelden in het zwartboek "Kleuters in de knel!" dat op 9 april 2013 is aangeboden aan de Tweede Kamer.

Dat blijkt ook uit cijfers als die voor het aantal kinderen tussen 6 en 18 jaar, dat op een schooldag ritalin slikt (vaak: moet slikken): ongeveer 125.000. Dat is bijna 4,5%.

Wat is hier aan de hand? Er is heel veel aan de hand, maar vanuit de wetenschap wijs ik twee factoren aan: 1. allerlei leerstof wordt te vroeg aangeboden en 2. het geleerde wordt oneigenlijk getoetst.

Te vroeg aanbod

Volgens de Russische psycholoog en filosoof Lev Vygotskij zouden kinderen zich leerstof eerder eigen kunnen maken indien een volwassene een kind helpt als het zich tenminste in de zone van de naaste ontwikkeling (ZNO) bevindt. Sedert ongeveer 1970 is ZNO de basis gaan vormen, waarop ons basisonderwijsbeleid rust.

Je zou dus verwachten dat er veel onderzoek naar ZNO is gedaan en dat alle haken en ogen rond dat begrip uitvoerig en diepgaand uitgediscussieerd zijn. Het gaat uiteindelijk om kinderen. Het blijkt vooral om de jongsten en dus meest kwetsbaren in ons onderwijs te gaan want met ZNO-onderwijs zouden kinderen al met 4 jaar kunnen leren lezen en al met 7 jaar algebra kunnen doen… 

Van steekhoudend onderzoek en uitgekristalliseerde discussies is echter niets te vinden, niet bij Vygotskij zelf en ook niet bij zijn volgelingen.  

Daar komt bij dat ZNO haar stempel vooral op het onderwijs is gaan zetten na de invoering van het basisonderwijs in 1985. Onderzoek naar de basis waar de basisonderwijsgedachte stoelt en de wijze waarop het basisonderwijs is ingevoerd, brengt echter eenduidig aan het daglicht dat ook daar elke basis aan ontbreekt. Het gaat via Langeveld en Kohnstamm terug op de theorie van de Duitse filosoof en psycholoog Otto Selz. Volgens Selz zouden intelligentie, aandacht en andere mentale functies verbeterd kunnen worden door bepaalde manieren van lesgeven en trainen. Onderzoek dat zou moeten aantonen dat Selz’ theorie feitelijk houdbaar is, rammelt echter aan alle kanten.

Ondanks die volstrekt afwezige basis – wat dus verder gaat dan een wankele basis – onder ZNO is dit begrip de leidende gedachte geworden in het Nederlandse onderwijsbeleid. In 2006 raadde de onderwijsinspectie scholen zelfs aan om in elk geval in groep 2 en als het even zou kunnen al in groep 1 de kinderen letterkennis bij te brengen. 

Oneigenlijke toetsen

Een tweede missstand is het oneigenlijke toetsen. De afgelopen tientallen jaren worden onderwijsvorderingen in toenemende mate met meerkeuzetoetsen nagetrokken. Het Cito is in dezen dé naam en dé smaakmaker. Weliswaar lijkt een meerkeuzetoets objectief vanwege de getallen die eruit rollen, maar in werkelijkheid is hij slechts getalsmatig en allerminst objectief. Er komt namelijk niets uit over het kennen en kunnen van een kind, maar slechts hoeveel procent het boven of onder een gemiddelde zit. Ook hieraan ontbreekt elke basis. 

Een meerkeuzetoets is familie van de IQ-test, de persoonlijkheidsvragenlijst en andere psychologische tests. Ze zijn allemaal gebaseerd op gedachtes over de totstandkoming van kennis in de natuurwetenschappen. Wetenschapshistorisch onderzoek laat echter ondubbelzinnig zien dat natuurwetenschappelijke kennis nooit met middelen tot stand is gekomen die op testpsychologische middelen lijken.

Dat wil zeggen, terwijl natuurwetenschappers altijd zijn vertrokken van verschijnselen die ze aanvankelijk niet begrepen, zoals het feit zeeën eb en vloed vertonen, en die proberen te begrijpen, vertrekken testpsychologen van reeksen vragen waar de geteste punten voor krijgt.

Er bestaan echter andere toetsen dan tests: proeven. Daar zijn er twee soorten van: rijpheidsproeven zoals de leesrijpheidsproef en vorderingsproeven zoals een proefwerk met open vragen.

Boek Basisonderwijs zonder basis

Over deze twee genoemde factoren is een boek van mij uitgekomen: Basisonderwijs zonder basis. Omdat ik niet in het negatieve wilde blijven steken, heb ik er een keerboek van gemaakt. Vanaf de achterkant van Basisonderwijs zonder basis begint een ander boek: Basisonderwijs met basis.

Bronnen

Heb je vragen over dit thema? Stel ze in de onderwijs community binnen de Wij-leren.nl Academie!

Dossiers

Uw onderwijskundige kennis blijft op peil door 3500+ artikelen.