De toename van ongewenst gedrag bij leerlingen: oorzaken en oplossingen

Geplaatst op 21 augustus 2024

De stijging van ongewenst gedrag bij leerlingen is een toenemende zorg voor veel scholen. Deze gedragsproblemen kunnen variëren van kleine verstoringen in de klas tot ernstigere vormen van ongepast gedrag die de leeromgeving negatief beïnvloeden. Het aanpakken van deze gedragsproblemen is cruciaal voor het waarborgen van een effectieve en veilige leeromgeving. Dit artikel verkent de oorzaken van de toename van ongewenst gedrag bij leerlingen en biedt mogelijke oplossingen en strategieën voor scholen om deze problemen aan te pakken.

Oorzaken van Ongewenst Gedrag

Het begrijpen van de oorzaken van ongewenst gedrag is de eerste stap in het vinden van effectieve oplossingen. Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan de toename van ongewenst gedrag bij leerlingen:

1. Sociaal-economische Factoren

De sociaal-economische achtergrond van leerlingen kan een aanzienlijke invloed hebben op hun gedrag. Kinderen uit gezinnen met lagere inkomens kunnen geconfronteerd worden met stress en instabiliteit thuis, wat kan leiden tot gedragsproblemen op school. Armoede kan ook leiden tot beperkte toegang tot middelen en ondersteuning, wat de ontwikkeling van sociaal-emosionele vaardigheden kan beïnvloeden.

2. Gezinsomstandigheden

Gezinsomstandigheden, zoals echtscheidingen, conflicten of verwaarlozing, kunnen bijdragen aan ongewenst gedrag bij leerlingen. Onzekerheid en stress binnen het gezin kunnen leiden tot emotionele en gedragsproblemen bij kinderen. Daarnaast kan het gebrek aan consistente opvoeding en ondersteuning thuis het gedrag van leerlingen beïnvloeden.

3. Schoolomgeving

De schoolomgeving zelf kan ook een rol spelen bij ongewenst gedrag. Factoren zoals een gebrek aan structuur, onvoldoende ondersteuning voor leerlingen, en een negatieve schoolcultuur kunnen bijdragen aan gedragsproblemen. Scholen met een onveilige of ongeorganiseerde leeromgeving kunnen meer gedragsproblemen ervaren.

4. Persoonlijke Factoren

Individuele factoren, zoals leerstoornissen, emotionele problemen of gedragsstoornissen, kunnen ook bijdragen aan ongewenst gedrag. Leerlingen die moeite hebben met het reguleren van hun emoties of die specifieke leerproblemen ervaren, kunnen gedragsproblemen vertonen als gevolg van frustratie of onzekerheid.

Strategieën voor het Aanpakken van Ongewenst Gedrag

Het aanpakken van ongewenst gedrag vereist een veelzijdige benadering die zowel preventieve als reactieve maatregelen omvat. Hieronder worden enkele effectieve strategieën besproken:

1. Creëer een Positieve Schoolcultuur

Een positieve schoolcultuur kan een krachtige invloed hebben op het gedrag van leerlingen:

• Versterk Positief Gedrag: Ontwikkel programma’s en initiatieven die positief gedrag belonen en aanmoedigen. Dit kan door middel van beloningssystemen, complimenten en erkenning van positieve bijdragen.
• Cultiveer Betrokkenheid: Betrek leerlingen bij het ontwikkelen van regels en normen. Wanneer leerlingen betrokken zijn bij het vormgeven van hun omgeving, zijn ze vaak meer gemotiveerd om zich aan de regels te houden.

2. Implementeer Duidelijke Gedragsregels

Duidelijke en consistente gedragsregels helpen leerlingen te begrijpen wat er van hen wordt verwacht:

• Gedragsverwachtingen: Communiceer duidelijk wat de gedragsverwachtingen zijn en zorg ervoor dat deze consistent worden gehandhaafd. Gebruik visuele hulpmiddelen en regelmatige herhaling om deze verwachtingen te versterken.
• Gevolgen en Beloningen: Zorg voor een eerlijk en transparant systeem van gevolgen en beloningen. Leerlingen moeten begrijpen welke gedragingen leiden tot consequenties en welke gedragingen worden beloond.

3. Bied Ondersteuning aan Leraren

Leraren spelen een sleutelrol in het beheer van gedrag in de klas:

• Training en Professionele Ontwikkeling: Zorg ervoor dat leraren worden getraind in klassenmanagementtechnieken en strategieën voor het omgaan met gedragsproblemen. Dit kan hen helpen om effectievere methoden toe te passen en beter voorbereid te zijn op uitdagingen.
• Ondersteunende Omgeving: Bied ondersteuning en hulp aan leraren door middel van mentorschap, samenwerking met collega's en toegang tot specialistische hulp indien nodig.

4. Stimuleer Sociaal-Emotionele Leerprogramma’s

Sociaal-emotionele leerprogramma’s kunnen leerlingen helpen bij het ontwikkelen van vaardigheden die belangrijk zijn voor het reguleren van gedrag:

• Emotionele Regulatie: Leer leerlingen technieken voor het herkennen en reguleren van hun emoties. Dit kan hen helpen om beter om te gaan met stress en frustratie.
• Conflictresolutie: Train leerlingen in vaardigheden voor het oplossen van conflicten en het bevorderen van positieve interacties met leeftijdsgenoten.

5. Betrek Ouders en Verzorgers

Ouders en verzorgers spelen een belangrijke rol bij het gedrag van hun kinderen:

• Oudercommunicatie: Communiceer regelmatig met ouders over het gedrag van hun kinderen en werk samen om gedragsproblemen aan te pakken. Dit kan door middel van ouderavonden, rapportages en persoonlijke gesprekken.
• Ondersteunende Middelen: Bied ouders informatie en middelen om hen te helpen bij het ondersteunen van positief gedrag thuis. Dit kan onder andere bestaan uit opvoedingsstrategieën en tips voor het omgaan met gedragsproblemen.

6. Monitor en Evalueer

Het is belangrijk om de effectiviteit van gedragsstrategieën te monitoren en te evalueren:

• Gegevensverzameling: Verzamel gegevens over gedragsincidenten en trends om te begrijpen welke maatregelen effectief zijn en waar verdere aanpassingen nodig zijn.
• Feedback: Vraag feedback van leerlingen, ouders en personeel over het beleid en de strategieën voor gedragsbeheer. Gebruik deze feedback om het beleid te verbeteren en aan te passen.

Voorbeelden van Succesvolle Strategieën

Enkele scholen hebben succesvolle strategieën ontwikkeld voor het aanpakken van ongewenst gedrag:

• Het PBIS-systeem (Positive Behavioral Interventions and Supports): Dit systeem richt zich op het bevorderen van positief gedrag door middel van duidelijke verwachtingen, beloningen en ondersteuning.
• De Restorative Justice-aanpak: Deze aanpak richt zich op herstel en verzoening door het faciliteren van gesprekken tussen betrokkenen bij gedragsproblemen, wat kan helpen bij het herstellen van relaties en het bevorderen van verantwoordelijkheidsgevoel.

Conclusie

Het aanpakken van de stijging van ongewenst gedrag bij leerlingen vereist een holistische en strategische benadering. Door een positieve schoolcultuur te bevorderen, duidelijke gedragsregels te implementeren, leraren te ondersteunen, sociaal-emotionele leerprogramma’s te gebruiken, ouders te betrekken en voortdurend te monitoren en evalueren, kunnen scholen effectievere maatregelen nemen om ongewenst gedrag te verminderen.

Het ontwikkelen van een integrale aanpak waarbij alle betrokkenen samenwerken, kan bijdragen aan een veilige en ondersteunende leeromgeving waarin leerlingen kunnen groeien en bloeien. Door proactief en responsief te handelen, kunnen scholen de uitdagingen van ongewenst gedrag effectief aanpakken en het welzijn en de academische prestaties van hun leerlingen bevorderen.

Geraadpleegde bronnen

• Danielson, M. L., Bitsko, R. H., Ghandour, R. M., Holbrook, J. R., Kogan, M. D., & Blumberg, S. J. (2016). Prevalence of parent-reported ADHD Diagnosis and associated treatment among U.S. children and adolescents. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 47(2), 199-212.
• Dehue, T. (2014). Betere mensen. Amsterdam: Augustus.
• Gezondheidsraad (2014). ADHD: Medicatie en maatschappij. Den Haag.
• Harwood, V. & Allan, J. (2014). Psychopathology at school, theorizing mental disorders in education. New York: Routledge.
• Ledoux, G. & Waslander, S. (2019). Stand van zaken Evaluatie Passend Onderwijs. Deel 5: Tussenstand. Amsterdam/Tilburg: Kohnstamm Instituut/TIAS School for Business and Society.
• Nederlands Jeugd Instituut (geraadpleegd 31 mei 2019). https://www.nji.nl/Gedragsproblemen-Probleemschets-Cijfers
• Onderwijsraad (2017). De school en leerlingen met gedragsproblemen. Den Haag: De onderwijsraad.
• Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2017). Recept voor maatschappelijk probleem: medicalisering van levensfasen. Den Haag: RVS.
• Rigler, T., Manor, I., Kalansky, A., Shorer, Z., Noyman, I., & Sadaka, Y. (2016). New DSM-5 criteria for ADHD-Does it matter? Comprehensive Psychiatry, 68, 56-59.
• Smeets, E., Ledoux, G., & Van Loon-Dikkers, L. (2019). Passend onderwijs op school en in de klas. Tweede meting in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Nijmegen: KBA Nijmegen/ Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
• Stevens, G., Van Dorsselaer, S., Boer, M. (2018). Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht: Universiteit Utrecht.
• Van der Ploeg, J. D. (1990). Gedragsproblemen. Ontwikkelingen en risico’s. Rotterdam: Lemniscaat.
• Van der Woud, L., van Grinsven, V., & Hootsen, M. (2017). Rapportage Onderzoek Passend Onderwijs 2017. Utrecht: DUO Onderwijs en Advies.
• Wienen, A. W.(2019). Inclusive Education: from individual to context. Groningen: Netzodruk.
• Wienen, A. W., Batstra, L, Thoutenhoofd, E., Bos, E. H., & De Jonge, P. (2019). Do troublesome pupils impact teacher perception of the behaviour of their classmates? European Journal of Special Needs Education, 34(1), 114-123.